Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng PowerPoint và một số phần mềm hỗ trợ thiết kế bài giảng điện tử

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
Sự phát triển của xã hội được thể hiện ở tất cả các lĩnh vực trong cuộc sống. Bên cạnh đó việc ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động giảng dạy trong nhà trường nói chung đang được sự quan tâm đăc biệt của ngành giáo dục. Thực tế đó đòi hỏi cần phải nhanh chóng nâng cao chất lượng giảng dạy bằng cách phát huy những ưu thế của lĩnh vực CNTT-TT (Công nghệ Thông tin Truyền thông), phải biết vận dụng nó, biến nó thành công cụ hiệu quả phục vụ cho sự nghiệp giáo dục. Ứng dụng CNTT (Công nghệ Thông tin) vào giảng dạy những năm gần đây đã chứng minh, công nghệ tin học đem lại hiệu quả rất lớn trong quá trình dạy học, làm thay đổi theo hướng tích cực phương pháp dạy học. CNTT là phương tiện để tiến tới “xã hội học tập”. Mặt khác, giáo dục và đào tạo đóng vai trò quan trọng thúc đẩy sự phát triển của CNTT thông qua việc cung cấp nguồn nhân lực cho CNTT. 
- Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng yêu cầu “Quán triệt văn bản quy phạm pháp luật về CNTT” theo hướng dẫn Số: 6072 /BGDĐT-CNTT - Về việc hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ CNTT năm học 2013 - 2014 như là quán triệt tinh thần công tác ứng dụng CNTT và đào tạo nguồn nhân lực CNTT là công tác thường xuyên và lâu dài của ngành giáo dục, tiếp tục phát huy các kết quả đạt được trong các năm qua. 
- Ứng dụng CNTT trong đổi mới phương pháp dạy và học “Đẩy mạnh việc ứng dụng CNTT trong trường phổ vào từng môn học thay vì học trong môn tin học. Giáo viên các bộ môn chủ động tự soạn và tự chọn tài liệu và phần mềm (mã nguồn mở) để giảng dạy ứng dụng CNTT” thông nhằm đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng giáo viên tự tích hợp CNTT (Theo Quyết định số 698/QĐ-TTg ngày 01/6/2009 của Thủ tướng Chính phủ).
- Hướng dẫn Số: 13 /HD- SGDĐT An Giang, ngày 30 tháng 07 năm 2013 – Thực hiện nhiệm vụ năm học 2013 – 2014, đẩy mạnh ứng dụng CNTT phục vụ công tác quản lý, dạy và học.
- Hướng dẫn Số: 537 /HD- PGDĐT Châu Phú, ngày 22 tháng 08 năm 2013 – Thực hiện nhiệm vụ năm học 2013 – 2014, cấp THCS. Thực hiện theo kế hoạch dạy học năm học 2013 – 2014 dạy Tin học và tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và dạy học:
	+ Sử dụng phần mềm ứng dụng để giảng dạy trên lớp, soạn giáo án;
	+ Sử dụng hợp lý CNTT trong các bài giảng; khai thác tối đa các thiết bị dạy học, phương tiện nghe nhìn, phòng học bộ môn; chú trọng thực hành, thí nghiệm; bảo đảm cân đối giữa việc truyền thụ tri thức và rèn kỹ năng cho học sinh theo chuẩn kiến thức, kỹ năng của chương trình GDPT; chú trọng liên hệ thực tế trong giảng dạy phù hợp với nội dung từng bài học.
- Hướng dẫn Số: 576 /PGDĐT - TVTB Châu Phú, ngày 03 tháng 09 năm 2013 - Thực hiện nhiệm vụ Thư viện, Thiết bị, Công nghệ thông tin Năm học 2013-2014. Tăng cường phát triển ứng dụng CNTT phục vụ công tác quản lý và giảng dạy.
	Trên tinh thần đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo triển khai chương trình công nghệ giáo dục và e-Learning. Chỉ đạo ứng dụng CNTT trong học tập và giảng dạy theo hướng người học có thể học qua nhiều nguồn học liệu; hướng dẫn cho người học biết tự khai thác và ứng dụng CNTT vào quá trình học tập của bản thân, thay vì chỉ tập trung vào việc chỉ đạo giáo viên ứng dụng CNTT trong giảng dạy, trong tiết giảng; Phổ biến cách sử dụng các phần mềm soạn bài giảng e-Learning như Adobe Pressenter, iSpring tới mọi giáo viên; Như các hoạt động về ứng dụng CNTT trong dạy và học gồm: 
+ Soạn giáo án, bài trình chiếu và bài giảng điện tử;
+ Tích cực áp dụng các phần mềm hỗ trợ dạy học và thí nghiệm ảo. 
Với mong muốn chia sẻ những kinh nghiệm nhỏ trong quá trình giảng dạy với những đồng nghiệp của mình, nhất là những đồng chí chưa có điều kiện thiết kế và sử dụng bài giảng điện tử. Vì vậy tôi quyết định chọn đề tài: “Sử dụng PowerPoint và một số phần mềm hỗ trợ thiết kế bài giảng điện tử”.
II. MỤC ĐÍCH CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM:
Trong năm học 2013 – 2014 này tôi đã sử dụng phần mềm PowerPoint cùng một số phần mềm hổ trợ để thiết kế giáo án điện tử và đã đạt được kết quả nhất định. Microsoft PowerPoint là một phần mềm trình diễn giúp cho các giáo viên có thể tự xây dựng được các giáo án điện tử theo ý tưởng của mình một cách nhanh chóng. Với phần mềm này cho phép các giáo viên tạo ra các bài giảng và thể hiện các bài giảng một cách linh hoạt, nhịp nhàng. Đặc biệt điểm mạnh của phần mềm này là cho phép liên kết với tất cả các chương trình được tạo ra từ các công cụ tạo bài giảng khác. Đồng thời phần mềm cho phép tạo ra các bài giảng có âm thanh, hình ảnh, chuyển động và tương tác với các hiệu ứng hết sức phong phú... Nhờ vậy thông qua phần mềm bài giảng này giáo viên hoàn toàn có thể tạo ra được các giáo án theo phương pháp bài giảng của mình. 
III. TÍNH KHOA HỌC
1. Thực trạng vấn đề nghiên cứu
1. 1. Đối với học sinh
Qua việc phát phiếu thăm dò phiếu thăm dò và qua các tiết dạy thực tế trên lớp, tôi thâý các em không mấy hứng thú với bộ môn Tin - một trong những môn khoa học tự nhiên đòi hỏi khả năng tư duy cao.
Vào đầu năm học 2013-2014 trường THCS Khánh Hòa có phân công tôi phụ trách trực tiếp giảng dạy môn Tin học ở các lớp 8A2, 8A3, 8A4. Qua khảo sát chất lượng môn Tin học đầu năm học 2013 - 2014 cụ thể như sau:
Lớp
Sỉ số
Giỏi
Tỉ lệ(%)
Khá
Tỉ lệ(%)
Tr. Bình
Tỉ lệ(%)
Yếu
Tỉ lệ(%)
Kém
Tỉ lệ(%)
8A2
37
20
54.05
14
37.84
3
8.11
0
0
0
0
8A3
36
20
55.56
14
38.89
2
5.56
0
0
0
0
8A4
40
27
67.50
9
22.50
4
10.00
0
0
0
0

1. 2. Đối với giáo viên
Mặt khác một số giáo viên chưa làm quen với việc soạn bài giảng điện tử nên chưa có những kinh nghiệm xử lí sao cho bài giảng tốt nhất, tốn ít thời gian mà hiệu quả cao. 
Từ trước đến nay, giáo viên và học sinh đã quá quen với phương pháp giảng dạy truyền thống, tức là sử dụng bảng, phấn, đồ dùng trực quan, mô hình, vật thật, tranh vẽ,  Hơn nữa, rất nhiều giáo viên chưa có kỹ năng và kinh nghiệm trong việc thiết kế bài giảng điện tử cho nên họ khó chấp nhận ngay hình thức dạy học này như là một hình thức dạy học chủ yếu. 
Một lý do nữa cũng không kém phần quan trọng là phần lớn giáo viên chưa hoà mạng Internet, thậm chí một số giáo viên còn khó khăn không có đủ điều kiện thời gian để học chương trình vi tính văn phòng một cách bài bản. Do đó giáo viên sẽ rất ngại thiết kế và sử dụng bài giảng điện tử.
1. 3. Đối với nhà trường
Ở nhà trường cũng ứng dụng giáo án điện tử vào hầu hết các bộ môn với sự hỗ trợ của các phần mềm: PowerPoint, ViOlet,... Tuy nhiên, trong quá trình ứng dụng CNTT - nhất là đối với việc thiết kế bài giảng điện tử - vẫn còn gặp không ít những khó khăn như: Việc thiết kế bài giảng một cách công phu bằng các dẫn chứng sống động trên các trang trình chiếu là một điều không phải dễ dàng với nhiều giáo viên. Để có một bài giảng như thế đòi hỏi phải mất nhiều thời gian chuẩn bị trong khi chưa phải giáo viên nào cũng thành thạo vi tính nên giáo viên còn ngại áp dụng CNTT vào công tác chuyên môn nghiệp vụ. 
Vì thế tôi cũng nêu lên những kinh nghiệm sử dụng các phần mềm hỗ trợ khác để tăng hiệu quả bài giảng nhằm chia sẻ với những đồng nghiệp đã thành thạo trong việc sử dụng PowerPoint.
2. Những biện pháp thực hiện
Tương tự như giáo án điện tử, bài giảng điện tử là bài giảng của giáo viên được đưa vào máy tính - Bài giảng được lưu trữ ở dạng điện tử.
Nếu coi giáo án như là kịch bản thì bài giảng được coi như vở kịch đã được công diễn. Như vậy, bài giảng là việc giáo viên thực hiện giáo án trên lớp cùng với học sinh, phương tiện, thiết bị dạy học. Bài giảng điện tử thường đi cùng với việc phát huy những thế mạnh, ưu điểm của công nghệ thông tin trong việc thực hiện giáo án trên lớp của giáo viên.
Bài giảng điện tử cũng có thể chia làm hai loại: Bài giảng điện tử thiết kế trên PowerPoint (phải có giáo viên trực tiếp sử dụng dạy học) và Bài giảng E-leaning (học sinh có thể học mà không cần có thầy cô trực tiếp giảng bài).
Trước tiên xin đề cập đến bài giảng điện tử được thiết kế bằng PowerPoint.
Với trình độ Tin học còn nhiều hạn chế và trình độ tiếng Anh cũng chưa đáp ứng được nhu cầu, đa số các giáo viên rất ngại thiết kế bài giảng điện tử vì cứ cho rằng không giỏi Tin học và ngoại ngữ thì rất khó có thể làm được. Thực tế không phải như vậy, dẫu có những hạn chế nhất định, họ vẫn có thể độc lập làm được. Những kinh nghiệm của tôi chia sẻ ở đây mong muốn đáp ứng được điều đó.
Quy trình thiết kế một bài giảng điện tử nói chung có thể tóm tắt những bước như sau:
* Xác định mục tiêu bài học (kiến thức, kỹ năng, thái độ)
* Xác định trọng tâm và kiến thức cơ bản của bài
* Xây dựng kịch bản dạy học (chương trình hoá tiến trình dạy học)
Đây là phần quan trọng nhất, người thiết kế phải xây dựng câú trúc của kịch bản, chi tiết hoá cấu trúc đó; xác định các bước của quá trình dạy học; xác định quá trình tương tác giữa thầy, trò và các đối tượng khác(phim, ảnh, văn bản, ) hoạt động của thầy, trò và công cụ hỗ trợ; xác định câu hỏi và phán đoán các thông tin phản hồi.
* Xác định các tư liệu sẽ sử dụng cho từng hoạt động.
Trong đó, giáo viên phải tìm kiếm tư liệu, xử lý tư liệu, phân phối tư liệu cho mỗi hoạt động.
* Lựa chọn phần mềm hỗ trợ, nếu máy tính chưa các phần mềm đó thì giáo viên phải cài đặt chúng.
* Tạo các hiệu ứng tương tác
* Chạy thử, chỉnh sửa và hoàn thiện(chiếu thử, soát lỗi, chỉnh sửa, hoàn thiện, đóng gói).
Việc thiết kế Bài giảng điện tử có thể ở rất nhiều mức độ khác nhau, tuỳ thuộc vào mục tiêu bài học, đặc trưng của bộ môn và ý tưởng của kịch bản, tuỳ thuộc vào phần mềm hỗ trợ mà người thiết kế sử dụng. 
Để xây dựng được một bài giảng điện tử, nhất thiết giáo viên phải biết soạn thảo văn bản và sử dụng một số công cụ đơn giản của phần mềm Microsoft Office (phần mềm vi tính văn phòng). Trong Microsoft Office có một trình ứng dụng để thiết kế và trình chiếu bài giảng điện tử, đó là Microsoft PowerPoint. Ngoài ra, tuỳ theo đặc điểm của bộ môn giảng dạy, tùy theo ý tưởng của người thiếtg kế, tuỳ theo yêu cầu của về kỹ năng, kỹ xảo trong thiết kế giáo viên cần biết sử dụng một số phần mềm ứng dụng khác như: phần mềm soạn thảo công thức Toán - Lý - Hoá (MathType), phần mềm thí nghiệm ảo Vật lý, hoá học, phần mềm cắt nối File, phần mềm tách hoặc ghép âm thanh và hình ảnh, và để nâng cao hiệu quả của bài giảng, giáo viên có thể sử dụng một số phần mềm ứng dụng hỗ trợ thiết kế bài giảng như: Flash, Violet, Geometer's Sketchpad (GSP),  ở đây người viết xin trình bày một số kỹ năng cần thiết với các thao tác cụ thể, dễ hiểu, dễ nhớ để có thể thiết kế một Bài giảng điện tử.
2.1. Tạo bố cục bài giảng điện tử trong PowerPoint
Bản thân người sử dụng PowerPoint, trước khi bắt đầu xây dựng một bài giảng điện tử phải xây dựng bố cục của nó, có thể coi đây như là kịch bản của một bộ phim. Trong bố cục, ta phải hình dung cụ thể là Bài giảng điện tử này gồm bao nhiêu Slides (trang trình chiếu), trên mỗi Slides bao gồm những đối tượng nào. Mỗi đối tượng ở đây có thể là một đơn vị kiến thức ở dạng văn bản, ở dạng hình vẽ, ở dạng phim, ảnh, 
Hiện nay có rất nhiều phiên bản của PowerPoint được sử dụng phổ biến là 2003 và 2007, 2010 và những phiên bản khác từ phiên bản 2007 trở lên được hỗ trợ đồ hoạ và âm thanh tốt hơn 2003 rất nhiều nhưng chưa được sử dụng rộng rãi nhất là với những giáo viên mới sử dụng máy tính nên ở đây tôi xin trình bày những kinh nghiệm của mình trên nền PowerPoint 2003.
Trên mỗi Slides có thể có cách bố trí các đối tượng khác nhau nên chọn một trong các bố cục Slides được thiết lập sẵn của PowerPoint để tiết kiệm thời gian. Để thực hiện việc này, từ màn hình nền của PowerPoint ta nháy chuột vào nút nằm trên thanh định dạng của PowerPoint, sẽ xuất hiện một bảng chọn các Slides mẫu (Text Layouts, người sử dụng chỉ việc chọn một trong các bố cục phù hợp với các đối tượng trên Slides mình định tạo (hình 1). Lưu ý rằng ta có thể áp dụng bố cục của Slides mẫu cho một Slides hiện tại hoặc cho tất cả các Slides của bài giảng đó.
Hình 1
Nếu không muốn sử dụng các Slides mẫu thì người sử dụng có thể chèn một Slides trống nhanh nhất bằng cách nhấp chuột phải vào vùng trống bên dưới Slides hiện tại, chọn New Slides. Nếu chọn nhầm Slides mẫu hoặc chèn nhầm một Slides vào sai vị trí cần chèn người sử dụng có thể xoá bỏ bằng cách chọn Slides đó rồi thực hiện lệnh Edit/Delete Slides hoặc nhấp chuột phải vào Slides đó, chọn Delete Slides.
Tiếp đó người sử dụng lần lượt tạo các đối tượng trên Slides. Các đối tượng có thể là đoạn văn bản, hình vẽ, tranh, hình ảnh, âm thanh, phim,  
2.2. Tạo các đối tượng trên một Slides.
Như trên đã nói, nỗi đối tượng trên một Slides có thể là một đoạn văn bản, một hình vẽ, một hình ảnh hoặc một đoạn phim,  Mục tiêu chung khi trình chiếu các đối tượng này là để truyền tải những thông tin, những đơn vị kiến thức đã được chia nhỏ đến học sinh.
2.2.1. Đối tượng là văn bản
Khi khởi động Powerpoint, trên Slides đầu tiên xuất hiện hai khung có thể nhập văn bản: 
Khung có dòng chữ Click to add Title (kích vào đây để nhập tiêu đề) có thể nhập tiêu đề của phần văn bản sẽ nhập phía dưới, chẳng hạn tên đề bài, đề mục, 
Khung có dòng chữ Click to add Subtitle (kích vào đây để nhập tiêu đề phụ) có thể nhập tiêu đề phụ hoặc nội dung đoạn văn bản.
Như vậy, trên mỗi Slides mặc định có 2 khung ở dạng Text box để có thể nhập nội dung. Tuy nhiên người sử dụng có thể tạo thêm một hoặc nhiều Text box như vật bằng cách Copy những Text Box đó.
Người sử dụng đang quen với font chữ và cỡ chữ sử dụng trong chương trình soạn thảo văn bản Word, khi bắt đầu với PowerPoint hầu hết không hình dung được sử dụng cỡ chữ nào là vừa phải. Qua thực tế thiết kế trình chiếu rất nhiều lần tôi thấy trong các đoạn văn bản, nên sử dụng cỡ chữ từ 20-24 với kiểu chữ in thường là phù hợp, các đề mục của bài nên sử dụng kiểu chữ in hoa đậm với cỡ chữ từ 22-26, riêng đầu bài có thể sử dụng chữ in hoa cỡ lớn hoặc dùng chữ nghệ thuật (WordArt).
2.2.2. Đối tượng là hình ảnh, biểu đồ minh họa
Trong các bài giảng điện tử, nhất là các môn khoa học xã hội, thường là giáo viên muốn đưa một số hình ảnh vào để cho bài giảng thêm sinh động, thu hút sự chú ý của học sinh và và hỗ trợ tư duy trừu tượng của trẻ. Nguồn hình ảnh ở đây rất nhiều, có thể là hình ảnh trong sách giáo khoa, trong tài liệu tham khảo, trong thư viện tư liệu điện tử được bán bản quyền, trên mạng Internet hoặc có thể là ảnh giáo viên tự chụp bằng máy ảnh,  ở đây tôi chỉ nêu một số trường hợp thường gặp.
* Nếu là hình ảnh trong sách giáo khoa hoặc tài liệu tham khảo mà giáo viên muốn đưa vào bài giảng thì việc đầu tiên là phải dùng máy Scan (máy quét ảnh) để Scan các ảnh đó dưới dạng file ảnh sau đó copy trực tiếp hoặc tạo đường link đến bài giảng.
* Nếu là hình ảnh ở trên mạng Internet thì ta có thể vào trang http/www/google.com.vn để tìm và Download xuống. Khi lấy hình ảnh trên mạng xuống ta cần xem kích thước của ảnh, nếu kích thước của ảnh quá nhỏ, khi đưa vào bài ta điều chỉnh kích thước lên thì có thể ảnh bị vỡ, không sắc nét.
Điểm lưu ý chung khi đưa ảnh vào bài giảng là các ảnh nên để ở định dạng *.jpg đảm bảo cho các ảnh vẫn có độ nét mà dung lượng file lại không lớn. Trong trường hợp ảnh muốn dùng nằm trong một ảnh lơn hơn bao gồm nhiều đối tượng, giáo viên chỉ muốn đưa ảnh của một đối tư