Sáng kiến kinh nghiệm Ứng dụng CNTT trong giảng dạy học môn Âm nhạc ở trường Tiểu học

PHẦN I: MỞ ĐẦU
Bối cảnh của sáng kiến
Năm học 2022-2023 và năm học 2023- 2024 là năm học đang tiếp tục thực hiện nghị quyết 29 về đổi mới giáo dục đồng thời thực hiện việc tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy. Bên cạnh đó việc thực hiện đổi mới giáo dục đang chuyển biến rõ nét, hòa chung với nhịp đập của toàn ngành nên việc tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin được triển khai ở tất cả các mặt của giáo dục trong đó có hoạt động dạy học nói chung và dạy học môn âm nhạc nói riêng.
Lý do chọn đề tài.
Âm nhạc là một món ăn tinh thần không thể thiếu được trong cuộc sống của chúng ta, đặc biệt là sau mỗi giờ học tập và làm việc căng thẳng, người ta lại tìm đến Âm nhạc để xua tan đi những căng thẳng, lo toan trong cuộc sống. Đặc biệt là trong chương trình đổi mới giáo dục toàn diện như hiện nay, môn Âm nhạc đang có một vị trí đáng kể với tư cách là một môn học độc lập. Nhất là lứa tuổi tiểu học, đây là giai đoạn mà trí não của trẻ phát triển mạnh nhất. Bởi vậy, trong các trường Tiểu học, vai trò của giáo dục âm nhạc trong việc xây dựng và phát triển nhân cách cho học sinh là hết sức quan trọng. Kết hợp giáo dục và âm nhạc sẽ khơi dậy trong trẻ thơ bao niềm đam mê, tình yêu quê hương đất nước, tình cảm gia đình, thầy cô, bè bạn.
Bộ giáo dục và đào tạo đã điều chỉnh bộ môn giáo dục nghệ thuật trong nhà trường và coi đây là môn học bắt buộc. Thông qua môn học Âm nhạc hình thành cho các em những kiến thức ban đầu, và đặc biệt hơn là giúp hai bán cầu não phát triển cân bằng, giúp các em có một thế giới tinh thần thoải mái hơn, phong phú hơn, phát triển toàn diện hơn về mọi mặt, tạo cơ sở để các em học tốt các môn học khác.
Trong những năm gần đây, sự bùng nổ việc ứng dụng công nghệ thông tin trên toàn cầu trong mọi phương diện đã trở nên rất phổ biến và không thể thiếu trên mọi lĩnh vực công việc.
Ở Việt Nam nói chung và trong ngành giáo dục nói riêng việc sử dụng công nghệ thông tin đã trở nên phổ cập và mang tính thường nhật. Với việc giáo dục bộ môn Âm nhạc trong nhà trường tiểu học cũng vậy, trong mỗi tiết học Âm nhạc giờ đây để thoát khỏi cách dạy chay hoặc có chăng là với vài thứ đồ dùng lạc hậu, tính trực quan và thẩm mĩ thấp, người giáo viên có thể khai thác và sử dụng công nghệ thông tin như một công cụ hữu ích để việc giảng dạy Âm nhạc trở nên hấp dẫn và mang tính chuyên nghiệp hơn. Mọi thông tin, tài liệu hỗ trợ cho công việc giảng dạy Âm nhạc có thể khai thác được trên mạng Internet, các
bài dạy đều có thể thiết kế trên máy tính, để trong giờ dạy người giáo viên sẽ không còn phải đưa những giáo cụ cũ mòn hay những bức tranh minh họa tĩnh lặng với tính minh họa không cao, hay những bản nhạc với chất lượng thu thanh kém cho học sinh nghe.
Nhằm phát huy tính tích cực của công nghệ thông tin trong việc giảng dạy môn Âm nhạc, đặc biệt là trong các tiết học Âm nhạc thưởng thức như: Giới thiệu nhạc sĩ nổi tiếng thế giới, nghe nhạc, giới thiệu nhạc cụ dân tộc, giới thiệu nhạc cụ nước ngoài, tập đọc nhạc. Người giáo viên có thể thiết kế bài giảng với các phần mềm hỗ trợ trên máy tính như: PowerPoint (Phần mềm thiết kế các dạng trình chiếu), Violet 1.5, Encore 4.5 (Phần mềm chép và soạn nhạc), Internet (Mạng toàn cầu khai thác tất cả các thông tin cần có).
Qua việc giảng dạy môn Âm nhạc nhiều năm, thực tế đã chứng minh là chất lượng các giờ học Âm nhạc có sử dụng công nghệ thông tin đều đem lại hiệu quả rất cao. Sự hứng thú trong học tập của học sinh thể hiện rất rõ nét, người giáo viên có nhiều cơ hội để nâng cao và mở rộng lượng kiến thức cần cung cấp cho học sinh.Các dẫn chứng, minh họa chính xác và hiệu quả hơn, cuối tiết học bên cạnh việc dạy và học môn Âm nhạc thì một việc quan trọng hơn đó là học sinh cũng đã một phần nào được giáo dục về thẩm mỹ, thái độ cảm thụ và thưởng thức âm nhạc. Đó là lí do tôi chọn chuyên đề: “Ứng dụng CNTT trong giảng dạy học môn Âm nhạc ở trường Tiểu học ”.
Phạm vi và Đối tượng nghiên cứu đề tài.
Phạm vi của đề tài: phân môn dạy hát, phân môn dạy tập đọc nhạc,phân môn dạy âm nhạc thường thức.
Đối tượng nghiên cứu của đề tài: Học sinh khối 1, 2, 3, 5. Trường Tiểu học Thụy An năm học 2023-2024.
Mục đích nghiên cứu đề tài.
Vạch ra được phương pháp học tối ưu nhất.
Nâng cao chất lượng dạy và học nói chung, bộ môn Âm nhạc nói riêng. Là động lực thúc đẩy phong trào thi đua học tập ở học sinh.
Tạo điều kiện thuận lợi cho những học sinh có năng khiếu, có niềm đam mê, có sáng tạo trong học tập bộ môn.
Lựa chọn được đội tuyển học sinh có năng khiếu để tham gia tốt các cuộc thi do ngành giáo dục tổ chức và giúp các em có định hướng tốt trong học tập.
Tạo được hấp dẫn cho bộ môn Âm nhạc, tạo sự say mê hứng thú học tập bộ môn Âm nhạc, từ đó nâng cao chất lượng giảng dạy.
Nâng cao nghiệp vụ công tác của bản thân.
PHẦN II. NỘI DUNG
Thực trạng của việc ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học môn Âm nhạc trong trường Tiểu học
Thực hiện nghị quyết 29 - NQ/ TW - ngày 4/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về "Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục đào tạo, đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng XHCN". Ngành giáo dục đào tạo đã có nhiều chuyển biến mới, đã đưa vào nhiều chương trình, phương pháp dạy học mới như chương trình giáo dục công nghệ Tiếng Việt lớp 1, chương trình dạy học VNEN làm cho diện mạo giáo dục nước nhà thay đổi, chất lượng dạy và học được nâng lên rất nhiều.
Năm 2017 thực hiện quyết định số 117/QĐ-TTg ngày 25/01/2017 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt đề án “Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và hỗ trợ các hoạt động Dạy - Học, nghiên cứu khoa học góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2016-2020, định hướng đến năm 2025" Toàn ngành đã thực hiện nghiêm túc việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy trong những năm qua từng bước nâng cao chất lượng dạy học tích cực thực hiện đổi mới phương pháp giáo dục.
Âm nhạc là một môn học được bộ giáo dục chính thức đưa vào là một trong những môn học bắt buộc, giúp học sinh phát triển toàn diện về mọi mặt. Không nằm ngoài guồng quay về sự bùng nổ công nghệ thông tin của toàn xã hội,bộ môn Âm nhạc cũng từng bước khai thác việc ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy, nhằm nâng cao chất lượng làm cho bộ môn trở lên hấp dẫn mang tính chuyên nghiệp hơn. Hơn nữa quá trình nhận thức của học sinh tiểu học rất cần đến những phương tiện trực quan sinh động, mà công nghệ thông tin là công cụ hỗ trợ đắc lực cho những phương pháp dạy học mới nhằm đổi mới căn bản toàn diện giáo dục đào tạo.
Trường Tiểu học nơi tôi công tác là một trường thuộc vùng nông thôn có phong trào văn hoá văn nghệ khá tốt. Nhưng các hoạt động văn hoá văn nghệ diễn ra cho các em còn hạn chế, vì các em học sinh trình độ nhận thức còn không đồng đều, nhiều nhược điểm khi học tập. Học sinh chưa dám bày tỏ ý kiến của cá nhân, ít phát biểu. Các em chưa sôi nổi, chưa tự tin khi tham gia các hoạt động. Chất lượng học tập của môn học chưa cao.
Qua thực tế dạy học, tôi nhận thấy để các em học tốt và có hứng thú học tập, đòi hỏi người thầy phải có một phương pháp truyền đạt, phương pháp thu hút, tạo sự hứng thú cho các em, đây là một quá trình cần phải rèn luyện lâu dài, bền vững, mang tính căn bản và hệ thống. Đa số các em do ít được tiếp xúc với loại hình này nên còn hạn chế thể hiện nhiều nhược điểm khi học tập. Vì vậy người giáo
viên phải từng bước giúp các em có được sự tự tin, nắm được các kiến thức, các kỹ năng cơ bản bằng các phương pháp mới, bằng các giáo cụ trực quan hết sức sinh động để thu hút các em yêu thích môn học chính là ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy.
Những năm trước đây, việc đầu tư trang thiết bị cho môn học còn hạn chế. Do đó việc truyền đạt và giúp các em tiếp thu kiến thức Âm nhạc là hết sức khó khăn, thậm chí những kiến thức đó đến với các em hết sức trừu tượng. Việc truyền thụ các kiến thức âm nhạc chỉ qua phương pháp truyền khẩu thuần tuý, ít phát triển khả năng tư duy của các em. Do đó không tạo được sự thu hút, ít gây hứng thú học tập cho các em.
Dựa vào cơ sở lý luận đã có cùng với thời gian giảng dạy tại trường, tôi đã tìm hiểu khả năng học nhạc của học sinh. Bằng việc quan sát thực tế các giờ học tôi nhận thấy việc tiếp thu môn học Âm nhạc và sự yêu thích học tập bộ môn chỉ rơi vào một số em gọi là có năng khiếu. Còn lại các em khác chỉ học theo bản năng phải học nên ít có sự sáng tạo trong vận dụng kiến thức.
Qua kiểm tra đánh giá môn học thì số lượng các em học tốt môn Âm nhạc còn rất khiêm tốn. Thực tế khi nghe và quan sát các em biểu diễn, bên cạnh những em trình bày tự nhiên và thoải mái còn một số em chưa thực sự mạnh dạn, tự tin. Đầu năm học 2023 - 2024 khi tiến hành kiểm tra, khảo sát chất lượng học tập môn Âm nhạc của học sinh khối 1,2,3,5. Tôi đã thu được kết quả như sau:
Bảng 1: Đánh giá kết quả nghiên cứu môn Âm nhạc Đầu năm học 2023 - 2024
Số TT

khối
Tổng số học sinh

Hoàn thành tốt

Hoàn thành
Có hứng thú, mạnh dạn, tự
tin
1
1
159
93
66
27
2
2
173
97
75
22
3
3
204
124
80
44
4
5
209
118
91
27
Nhìn vào bảng ta thấy số học sinh hoàn thành tốt không nhiều chỉ dừng lại ở những em có năng khiếu thực sự còn lại là hoàn thành tuy nhiên số học sinh có hứng thú và mạnh dạn tự tin khi học âm nhạc là quá ít.
Nội dung của sáng kiến
Các giải pháp mới đã tiến hành để giải quyết vấn đề:
Giải pháp 1:Ứng dụng công nghệ thông tin trong phân môn dạy học hát
Thông thường trong một tiết học dạy hát người giáo viên thường sử dụng tranh ảnh để minh họa cho nội dung và phần nhạc và lời của bài hát được photo to ra , tô màu rồi treo lên bảng, cách làm này đến nay đã trở nên nhàm chán đối với học sinh. Thực tế với cách giới thiệu bài vẫn là tranh ảnh minh họa nhưng chất lượng những bức ảnh rất cao có thể là ảnh sinh động thì tác dụng của nó đã vượt trội so với cách làm cũ.
Sử dụng phần mềm PowerPoint và Encore 4.5 để thiết kế dạng bài dạy hát (Bao gồm cả nhạc và lời). Có thể chèn những hình ảnh tĩnh hoặc động phù hợp với nội dung bài hát như là một giáo cụ trực quan sinh động với tính thẩm mỹ rất cao.ví dụ:
Giới thiệu học hát bài: “Những bông hoa những bài ca”. Nhạc và lời: Hoàng Long ( Âm nhạc lớp 5 –Tiết 9 - trang 18)
Thông qua các hiệu ứng trình chiếu của phần mềm Powerpoint, các bức ảnh này có thể chuyển động theo ý đồ của giáo viên với phần giai điệu của bài hát được lồng ghép trực tiếp. Trong quá trình người giáo viên giới thiệu bài còn có thể đưa các video liên quan đến ý nghĩa của các bài hát, các vi deo về các nhạc sĩ hay các vi deo về Bác Hồ kính yêu khi học các bài hát về Bác.
Với phần dạy hát, giáo viên có thể đưa toàn bộ phần nhạc và lời bài hát hoặc đưa riêng phần lời ca để hướng dẫn học sinh các cách gõ đệm:
Gõ đệm theo nhịp. Gõ đệm theo phách.
Gõ đệm theo tiết tấu.
Ngoài ra còn có nhiều hiệu ứng rất hữu dụng khi ta hướng dẫn học sinh gõ đệm như làm nổi lên phần đánh dấu các tiếng gõ đệm, hoặc các hiệu ứng hình ảnh để giúp hướng dẫn hoạt động vận động phụ họa cho bài hát.
Với các tiết có sử dụng trò chơi âm nhạc ta cũng dễ dàng thiết kế trên phần mềm Powerpoint để làm trò chơi sinh động dễ hiểu, tạo sự thích thú cho học sinh.
Những bông hoa những bài ca
x
x
x

x
x
x

x

x
x


x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x	x

Những bông hoa những bài ca
Cách gõ đệm theo 3 cách:
Cùng nhau cầm tay đi đến thăm các thầy các cô ...
Với phần rèn luyện các kỹ năng như vận động phụ họa hoặc tập biểu diễn, tùy thuộc vào nội dung từng bài hát cụ thể mà người giáo viên có thể lồng ghép các Video clip vào cho học sinh xem và tự tìm cách vận động phụ họa hay biểu diễn một cách hoàn toàn chủ động và sáng tạo.
Ngoài ra việc xây dựng các kỹ năng hát nâng cao cũng rất dễ xây dựng trên một sơ đồ trực quan, thay cho việc giáo viên phải giải thích, dẫn giải.
Ví dụ:
Bài hát “ Ước mơ” ( Nhạc : Trung Quốc -Lời Việt : An Hòa) Tiết 12 – trang 22 sách Âm nhạc lớp 5
Hát đệm:
Nhóm1:
Gió vờn cánh hoa bay dưới trời, đàn bướm xinh dạo chơi...
Nhóm 2: ( Nhắc lại )	Đàn bướm xinh dạo chơi
Nhóm1:	( Hát tiếp )	Trên cành cây chim ca líu lo, như hát lên bao lời mong chờ...
Nhóm 2: ( Nhắc lại )	Như hát lên bao
lời mong chờ
....
Học sinh chỉ cần quan sát sơ đồ trên và nghe giáo viên gợi ý là đã tự biết nhiệm vụ của nhóm mình.
Giải pháp 2:Ứng dụng công nghệ thông tin trong phân môn dạy tập đọc nhạc:
Ở lớp 4 và lớp 5 chương trình dạy tập đọc nhạc đòi hỏi giáo viên phải lần lượt rèn cho học sinh các kỹ năng cần thiết như: Luyện tập cao độ, luyện tập tiết tấu, tập đọc nhạc, ghép lời ca. Nếu chỉ đơn thuần treo tranh bài tập đọc nhạc lên bảng rồi với một cây đàn và giáo viên lần lượt thực hiện các thao tác trên thì học sinh sẽ tiếp thu bài một cách mơ hồ, thậm chí dẫn đến tình trạng học sinh học vẹt (Nghe bạn đọc rồi bắt chước đọc theo). Vậy thì với phần thiết kế bài giảng trên máy vi tính một cách trực quan, cụ thể các kỹ năng cần thực hiện học sinh sẽ dễ dàng tiếp thu bài một cách chủ động tích cực bởi nếu bài giảng giáo viên thiết kế tốt đã gây sự tò mò của học sinh ngay từ đầu tiết học.
Sử dụng phần mềm Encore 4.5, Final 2.0, để chép lại các tiến trình như: Luyện tập tiết tấu, luyện tập cao độ, bài tập đọc nhạc, ghép lời ca rồi trình chiếu trên phần mềm PowerPoint theo ý đồ của giáo viên.
ví dụ: Sử dụng phần Encor 4.53 để soạn giảng bài tập đọc nhạc TĐN số 6 “ Múa vui” trang 31 ( sách Âm nhạc 4)
Với các hiệu ứng của phần mềm, các nốt nhạc trong phần luyện tập cao độ có thể đưa ra lần lượt khi luyện tập kèm cao độ chuẩn của nốt ấy khiến học sinh dễ dàng thẩm âm một cách chuẩn xác. ở phần luyện tập cũng vậy, giáo viên có thể tạo trường độ của các nốt bằng cách dùng các âm sắc của bộ gõ điện tử minh họa cho hình tiết tấu cần thực hiện.
Trong phần tập đọc nhạc và ghép lời ca, phần nhạc và lời có thể xuất hiện theo chủ ý của giáo viên, kết hợp với hệ thống câu hỏi cùng các hiệu ứng về âm thanh cũng như hình ảnh, tạo hiệu quả rất đặc biệt hỗ trợ tốt cho việc truyền đạt kiến thức cho học sinh.
ví dụ: Tập đọc nhạc số 5 “ Năm cánh sao vui” trang 34 sách Âm nhạc lớp 5
Câu hỏi:
Có những hình nốt nhạc gì được sử dụng trong bài TĐN số 5?
Em hãy kể tên những nốt nhạc có trong bài TĐN?
* Ghép lời ca:
Sau khi học sinh tự quan sát và trả lời hệ thống các câu hỏi trên, lúc này tự bản thân mỗi học sinh đã bắt đầu nắm được các kỹ năng cơ bản và các yêu cầu của bài tập đọc nhạc. Và học sinh đã có thể tự vỡ bài thông qua sự hướng dẫn, hỗ trợ của giáo viên:
Khi hoàn thành các yêu cầu của bài học giáo viên có thể cho học sinh ôn bài bằng cách chơi trò chơi.
Soạn thảo trên phần mềm Violet 1.5 “Nhận biết Nhạc sĩ qua tên bài hát”
Trên màn hình sẽ là các câu hỏi, giáo viên yêu cầu học sinh trả lời nhanh các câu hỏi chắc nghiệm.
Giải pháp 3: Ứng dụng công nghệ thông tin trong phân môn dạy âm nhạc thường thức:
Trong chương trình âm nhạc lớp 1,2,3, 5 ngoài việc học hát, tập đọc nhạc, học sinh còn được giới thiệu các nhạc cụ dân tộc Việt Nam và nhạc cụ nước ngoài, được nghe kể chuyện về một số nhạc sĩ nổi tiếng trên thế giới. Với dạng bài dạy này nếu giáo viên chỉ sử dụng một vài bức tranh minh họa thì hiệu quả của tiết học sẽ kh