Sáng kiến kinh nghiệm Ứng dụng công nghệ thông tin có hiệu quả trong công tác giảng dạy

A. ĐẶT VẤN ĐỀ.
I. LỜI MỞ ĐẦU: 
Công nghệ thông tin và truyền thông là ngành ứng dụng công nghệ quản lý và xử lý thông tin.Tốc độ phát triển như vũ bão của công nghệ làm cho việc luân chuyển thông tin trở nên cực kỳ nhanh chóng và vai trò của thông tin ngày càng trở nên quan trọng. Những khả năng mới mẻ và ưu việt này của CNTT-TT đã nhanh chóng làm thay đổi cách sống, cách làm việc, cách học tập, cách tư duy và quan trọng hơn cả là cách ra quyết định của con người.
Chính do tốc độ tăng trưởng và đặc điểm của CNTT-TT nó mà đã có tác động to lớn và toàn diện đến xã hội loài người, và hiển nhiên cũng tác động mạnh mẽ trực tiếp đến giáo dục. 
Trong thời đại hiện nay CNTT-TT là giải pháp quan trọng cần triệt để khai thác khi dạy và học, môi trường ở đây chính là nơi chứa thông tin. CNTT-TT có thể giúp con người chọn nhập và xử lý thông tin nhanh chóng để biến thành tri thức.
Trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo, chúng ta đang thực hiện việc tuyên truyền, quảng bá khuyến khích giáo viên, học sinh học và sử dụng CNTT-TT để nâng cao kỹ năng dạy và học, từ đó cải thiện chất lượng giáo dục. Mục tiêu cuối cùng của việc ứng dụng CNTT-TT trong dạy học là nâng cao một bước cơ bản chất lượng học tập cho học sinh, tạo ra một môi trường giáo dục mang tính tương tác cao.
Nếu trước kia trong hệ thống giáo dục truyền thống người ta nhấn mạnh tới phương pháp dạy sao cho học sinh nhớ lâu, dễ hiểu, giáo viên thường là nguồn tài liệu duy nhất cho học sinh học tập, “thầy đọc, trò chép”, thầy là người cung cấp thông tin và trò là người tiếp nhận và học sinh phải đến trường để học.Thì ngày nay trong hệ thống giáo dục hiện đại, giáo viên đã phải dần dần trở thành người hướng dẫn học sinh biết dùng máy tính và Internet để tự tìm nội dung, hình thành và phát triển cho học sinh các phương pháp học chủ động, giáo viên đóng vai trò tạo điều kiện thuận lợi và tháo gỡ khó khăn cho học sinh, giúp học sinh xây dựng tư duy. 
Chính vì vậy năm học 2008- 2009 là năm học đầu tiên Bộ trưởng bộ giáo dục đã triển khai chủ đề năm học là: “Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong giáo dục” nhằm đẩy mạnh việc đổi mới phương pháp giảng dạy, học tập và ứng dụng CNTT một cách thiết thực và hiệu quả trong công tác quản lý,giảng dạy của nhà trường.
 Thực hiện chủ đề năm học, kể từ đó đến nay, toàn bộ hệ thống giáo dục nói chung, các nhà trường tiểu học nói riêng đều tiến hành xây dựng kế hoạch thực hiện ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác quản lí và dạy học. 
 Tuy nhiên trong những năm qua việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quá trình giảng dạy của giáo viên cũng còn nhiều vấn đề cần quan tâm, một bộ phận giáo viên khả năng, kiến thức tin học hạn chế, một bộ phận chưa hiểu hết ý nghĩa, hiệu quả của việc ứng dụng công nghệ thông tin trong việc đổi mới PPDH. Vì vậy vấn đề đặt ra cho các nhà quản lí là làm thế nào để giáo viên ứng dụng công nghệ thông tin có hiệu quả trong quá trình giảng dạy? Bản thân tôi đã tìm tòi, nghiên cứu và đưa ra một số giải pháp chỉ đạo giúp giáo viên ứng dụng công nghệ thông tin trong quá trình giảng dạy, để đổi mới PPDH, góp phần thúc đẩy chất lượng giáo dục toàn diện trong nhà trường. Các giải pháp đó đã được quán triệt vận dụng trong 3 năm và có hiệu quả thiết thực. 
II/ THỰC TRẠNG VIỆC ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG CÔNG TÁC GIẢNG DẠY:
1/ Thực trạng: 
1.1. Kiến thức, kỹ năng về công nghệ thông tin ở một số giáo viên vẫn còn hạn chế, chưa đủ vượt ngưỡng để đam mê và sáng tạo, thậm chí còn né tránh, ngại khó:
- Năm học 2008-2009 nhà trường có 15 giáo viên trong đó có: 7 giáo viên soạn bài, làm hồ sơ bằng máy tính, số giáo viên dạy được giáo án điện tử là 6 đồng chí, số giáo viên sử dụng intenet là: 2 đồng chí. 
- Năm học 2009-2010 nhà trường có 16 giáo viên trong đó có: 13 giáo viên soạn bài, làm hồ sơ bằng máy tính, số giáo viên dạy được giáo án điện tử là 8 đồng chí, số giáo viên sử dụng intenet là: 5 đồng chí.
 Mặt khác, phương pháp dạy học cũ vẫn còn như một lối mòn khó thay đổi, sự uỷ
 quyền, áp đặt vẫn chưa thể xoá trong suy nghĩ của một bộ phận giáo viên.Việc dạy học tương tác giữa người - máy, dạy theo nhóm, dạy phương pháp tư duy sáng tạo cho học sinh, cũng như dạy học sinh cách biết, cách làm, cách chung sống và cách tự khẳng định mình vẫn còn mới mẻ đối với giáo viên và đòi hỏi giáo viên phải kết hợp hài hòa các phương pháp dạy học đồng thời phát huy ưu điểm của phương pháp dạy học này làm hạn chế những nhược điểm của phương pháp dạy học truyền thống. Điều đó làm cho công nghệ thông tin, dù đã được đưa vào quá trình dạy học, vẫn chưa thể phát huy tính trọn vẹn tích cực và tính hiệu quả của nó.
1.2. Một bộ phận giáo viên quan niệm sử dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy chỉ là trình chiếu những hình ảnh, video, bảng biểu, kí tự người học “thưởng thức” những thông tin đó một cách thụ động mà không có sự gợi ý hướng khai thác các kiến thức, hình thành các kĩ năng khai thác kênh hình, tạo tình huống có vấn đề cho người học. Giáo viên chưa hiểu hết, chưa nghiên cứu kĩ mục tiêu của việc ứng dụng công nghệ thông tin là nhằm đổi mới phương pháp dạy học.
1.3.Nhiều tiết dạy sử dụng công nghệ lại quá lạm dụng: Trong thực tế soạn một giáo án điện tử theo đúng nghĩa cực kì gian nan và không phải bài nào cũng có thể sử dụng giáo án điện tử, chúng ta cần phải biết chọn lọc các bài có khả năng ứng dụng công nghệ thông tin đạt hiệu quả, nó chỉ phù hợp với một số bài. Việc lạm dụng nó đã dẫn đến hậu quả làm giảm chất lượng giảng dạy, không đạt được mục tiêu bài học còn làm lãng phí thời gian, tiền của, công sức. Một số tiết dạy, dùng công nghệ thông tin để trình chiếu quá nhiều hình ảnh, cung cấp nhiều thông tin không cần thiết, học sinh không thể tiếp nhận hết. 
1.4. Việc đánh giá một tiết dạy có ứng dụng công nghệ thông tin đôi khi còn lúng túng,chưa xác định hướng ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học. Các phương tiện, thiết bị phục vụ cho việc đổi mới phương pháp dạy học bằng phương tiện chiếu projector,  còn thiếu và chưa đồng bộ và nhiều giáo viên chưa được hướng dẫn sử dụng nên chưa thể chủ động trong giảng dạy. 
1.5. Việc kết nối và sử dụng Internet chưa được thực hiện triệt để và có chiều sâu; 
sử dụng không thường xuyên do thiếu kinh phí, do tốc độ đường truyền.Công tác đào tạo, Công tác bồi dưỡng, tự bồi dưỡng đội ngũ giáo viên chỉ mới dừng lại ở việc xoá mù tin học nên giáo viên chưa đủ kiến thức, mất nhiều thời gian và công sức để sử dụng công nghệ thông tin trong lớp học một cách có hiệu quả .
2. Kết quả khảo sát giờ dạy của giáo viên trong hai năm như sau: 
Năm học
Số tiết TGiảng

Giỏi

Khá
Số tiết ƯDCNTT

Giỏi

Khá
2008-2009
60
46(76,6%)
14
18
16(88,8%
2
2009-2010
92
79(85,8%)
23
32
30(93,8%)
2
Qua bảng số liệu trên ta thấy, số tiết ứng dụng công nghệ thông tin tỷ lệ giờ giỏi cao hơn.
 B.GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ:
Công nghệ thông tin mở ra triển vọng to lớn trong việc đổi mới các phương pháp và hình thức dạy học. Những phương pháp dạy học theo cách tiếp cận kiến tạo, phương pháp dạy học theo dự án, dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề càng có nhiều điều kiện để ứng dụng rộng rãi. Các hình thức dạy học như dạy học đồng loạt, dạy theo nhóm, dạy cá nhân cũng có những đổi mới trong môi trường công nghệ thông tin và truyền thông.
Mục tiêu cuối cùng của việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học là nâng cao một bước cơ bản chất lượng học tập cho học sinh, tạo ra một môi trường giáo dục mang tính tương tác cao chứ không đơn thuần chỉ là “thầy đọc, trò chép” như kiểu truyền thống, học sinh được khuyến khích và tạo điều kiện để chủ động tìm kiếm tri thức, sắp xếp hợp lý quá trình tự học tập, tự rèn luyện của bản thân mình. Vậy làm thế nào để giáo viên ứng dụng công nghệ thông tin có hiệu quả trong công tác giảng dạy?Giải pháp cần thực hiện là gì?
I/ CÁC GIẢI PHÁP THỰC HIỆN:
1. Nâng cao nhận thức về tin học và ứng dụng công nghệ thông tin trong nhà trường: 
- Thực tế những năm trước đây, đại bộ phận giáo viên, đặc biệt là giáo viên tiểu học nhận thức về tin học rất hạn chế, họ cho rằng máy tính chỉ như là một cái máy đánh chữ, giúp giáo viên soạn bài, có cũng được, không có thì viết bằng tay, họ chưa thể hình dung được máy vi tính có vai trò và tác dụng như thế nào, đặc biệt là đối với quá trình dạy và học. 
- Intenet là một cái gì đó rất xa lạ... đại bộ phận giáo viên của nhà trường không biết sử dụng và khai thác intenet.Vì vậy họ cũng chẳng biết Intenet có vai trò quan trọng như thế nào. Năm học 2008-2009, trường có 5 giáo viên tham gia giáo viên giỏi huyện, dạy bằng giáo án điện tử, nhưng bài giảng đều do giám hiệu sưu tầm, soạn, chỉnh sửa, giáo viên chỉ là người trình chiếu, sử dụng. 
- Năm học 2008-2009 với chủ để “đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong giáo dục”, nhà trường đã triển khai đầy đủ các văn bản của Bộ trưởng bộ giáo dục bao gồm: chỉ thị số Chỉ thị số 55/2008/CT-BGDĐT ngày 30/9/2008 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo về tăng cường giảng dạy, đào tạo và ứng dụng công nghệ thông tin trong ngành giáo dục giai đoạn 2008-2012, chỉ thị số 47/2008/CT-BGD ĐT, chỉ thị 9772/BGDĐT-CNTT V/v hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ CNTT năm học 2008- 2009. Thông qua các văn bản, nhà trường tiến hành xây dựng kế hoạch thực hiện, triển khai đầy đủ kế hoạch đến cán bộ giáo viên để mọi cán bộ giáo viên thấy được, ứng dụng công nghệ thông tin trong nhà trường là yêu cầu bắt buộc đối với mỗi cán bộ giáo viên chứ không phải ai biết, ai thích thì làm. Vì vậy từ năm học 2008-2009 đến nay, nhận thức của cán bộ giáo viên đã thay đổi rõ rệt, mỗi cá nhân đều có ý thức tự học, tự bồi dưỡng để nâng cao trình độ tin học và ứng dụng rộng rãi công nghệ thông tin trong công tác giảng dạynăm học này nhà trường đã có 100% cán bộ giáo viên biết sử dụng intenet và dạy bằng giáo án điện tử. 
2. Trang bị cho giáo viên về chức năng, vai trò của giáo án điện tử: 
- Giáo án điện tử là kế hoạch giảng dạy được biên soạn trên phần mềm POWER 
với sự hỗ trợ của một số phần mềm chuyên dụng khác, máy ảnh kĩ thuật số, projector..
- Về mặt sư phạm có thể quan niệm giáo án điện tử như là một cách thức giảng dạy trong đó giáo viên khai thác tiện ích công nghệ thông tin để thiết kế các hoạt động học tập nhằm giúp học sinh lĩnh hội kiến thức, kĩ năng, phát triển tư duy, nhận thức mà còn phát triển cả cảm xúc và tâm hồn, kĩ năng xử lí thông tin và kĩ năng giao tiếp. Giáo án điện tử tuyệt nhiên không chỉ là trình bày nội dung bài dạy trên một số slide Power point. 
- Giáo án điện tử chỉ là một phương tiện hỗ trợ quá trình dạy học chứ giáo án điện tử không phải là một “phương pháp dạy học mới” trong dạy học. Nếu không nhận thức đúng đắn việc sử dụng giáo án điện tử không những không phát huy được ưu điểm của nó mà có khi không tạo ra được bước đột phá về gì về mặt phương pháp dạy học theo yêu cầu đổi mới Phương pháp. 
- Khi soạn giáo án điện tử giáo viên phải quan niệm đúng chức năng của giáo án điện tử, và quan trọng là phải có kịch bản trước để hướng đến mục tiêu bài học.
Vì vậy khi soạn giáo án điện tử, giáo viên cần thực hiện tốt các bước sau: 
Bước 1: Chọn bài giảng hay phần bài giảng thích hợp: 
    Giáo án điện tử chỉ có hiệu quả đối với một số bài giảng nhất định chứ không phải là toàn bộ chương trình hay tất cả các môn học. Cụ thể là đối với những bài có nội dung ngắn, không nhiều kiến thức mới thì dạy theo cách truyền thống sẽ hiệu quả hơn. Vì vậy xác định bài giảng hay phần bài giảng nào thích hợp cho việc soạn giáo án điện tử tùy thuộc đặc trưng của mỗi môn học. Gọi tên một vài loại bài thích hợp với giáo án điện tử cho tất cả các môn học là một điều khó. Tuy nhiên, theo tôi, có ba điểm cơ bản để quyết định là nên soạn bài bằng giáo án điện tử hay không:
+ Một là mong muốn của giáo viên tổ chức hoạt động học tập tích cực bằng cách liên kết hình ảnh với lời nói một cách tự nhiên, bằng cách vận dụng hình ảnh và ngôn từ cô đọng trên các slide Power Point để khơi gợi, kích thích sự liên tưởng
và tưởng tượng của học sinh. (Sự liên tưởng và tưởng tượng có thể tạo ra nhiều
 cách thức suy nghĩ và nhiều dạng hoạt động học tập).
+ Hai là nội dung chủ yếu của bài dạy đòi hỏi phải mở rộng và chứa đựng một số ý tưởng có thể khai thác thành các tình huống có vấn đề.
+ Ba là nguồn tư liệu hình ảnh phong phú liên quan đến nội dung bài dạy sẵn có (có thể truy cập từ Internet hay các nguồn tài nguyên khác như băng đĩa ghi âm, ghi hình, phim ảnh và điều quan trọng hơn là ý tưởng sẵn có trong kinh nghiệm của người biên soạn).
 Trong chương trình tiểu học giáo án điện tử phù hợp hơn cho các môn: Khoa học, Lịch Sử, Địa Lý, Đạo Đức, Tự nhiên và Xã hội , Tiếng việt( tuy nhiên cũng phải tùy vào nội dung từng bài.). Rất nhiều bài dạy ở các phân môn này nếu dạy bằng giáo án điện tử sẽ đem lại hiệu quả rõ rệt, bởi chỉ có giáo án điện tử mới có thể có một gnuồn tư liệu phong phú, đa dạng, hữu ích giúp cho giáo viên tổ chức cho học sinh khai thác kiến thức một cách hệ thống, logic, trọng tâm , sâu sắc.
Bước 2: Lập dàn ý trình bày 
    Đây là giai đoạn quan trọng nhất. Ở giai đoạn này, có ba nội dung chủ yếu mà người soạn nhất thiết phải hình dung ra rõ ràng trên nháp: Thứ nhất là phần kiến thức cốt lõi sẽ được trình bày một cách ngắn gọn và cô đọng. Hai là các câu hỏi, hoạt động học tập và bài tập học sinh cần thực hiện. Thứ ba là hình ảnh (tĩnh và động), âm thanh, sơ đồ, bảng biểu sẽ sử dụng để minh họa kiến thức hay để giúp học sinh thực hiện hoạt động học tập. 
 Để lập dàn ý cho một giáo án điện tử giáo viên cần thực hiện trả lời các câu hỏi sau: 
? Mục tiêu lớn học sinh cần đạt được là gì? 
? Để đạt được mục tiêu lớn đó, các mục tiêu nhỏ cần đạt là gì? 
? Bài có thể chia thành mấy hoạt động? Mục tiêu của từng hoạt động là gì? Sử dụng các câu hỏi, bài tập nào? Hình thức tổ chức cho học chiếm lĩnh kiến thức,đạt được kĩ năng là gì? Vận dụng những phương pháp dạy học nào? Học sinh rút ra được nội dung gì? Nội dung cần chốt sau mỗi hoạt động? Câu hỏi hoặc bài tập củng cố? 
? Ở mỗi hoạt động cần có những tư liệu gì để mình hoạ hay khai thác ? ( hình ảnh tĩnh hay động? âm thanh, video? vật thật? đồ dùng bổ sung)
? Nội dung cần chốt của bài học? 
 Trả lời được các câu hỏi trên giáo viên đã chuẩn bị xong cho mình một dàn ý đầy đủ, khoa học, ngắn gọn, chuẩn, chủ động trong quá trình viết giáo án và quá trình lên lớp.
- Trong thực tế, giáo viên còn cho rằng, vì trình chiếu, không phải mất thời gian viết bảng nên đưa ra kênh chữ nhiều, nội dung chốt sau mỗi câu hỏi bài tập, hoạt động tương đối dài, nhiều câu hỏi hay nhiều lệnh, hình ảnh, tư liệu không quan trọng, rối mà chưa chú ý đến đặc điểm tâm lí học sinh tiểu học là các em khó ghi nhớ.
Bước 3. Tìm tư liệu phục vụ cho bài giảng.
Trong quá trình sưu tập tư liệu hình ảnh, âm thanh, điều quan trọng nhất là việc xác định mục đích học tập của từng hình ảnh hoặc ngữ liệu văn bản mà chúng ta định đưa vào các slide. Nghĩa là GV cần hình dung ra những biện pháp- hoạt động giúp HS khai thác nội dung các tư liệu ấy theo cách giúp các em suy nghĩ khám phá kiến thức mới hoặc luyện tập thực hành kĩ năng học tập. Tuyệt đối tránh lối phô diễn hình ảnh đơn thuần. Mặt khác, một số tư l