Sáng kiến kinh nghiệm Ứng dụng Công nghệ thông tin trong dạy học môn Lịch sử ở trường Trung Học Cơ Sở

A. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. Lí do chọn sáng kiến kinh nghiệm
Trong điều kiện phát triển ngày nay hệ thống giáo dục ở các trường trung học cơ sở, môn Lịch sử có vai trò quan trọng trong việc bồi dưỡng thế hệ trẻ có những hiểu biết về kiến thức lịch sử của nước nhà, về văn hóa, tư tưởng, chính trị, phẩm chất đạo đức và phong cách sống. Môn Lịch sử cũng như các môn học khác, có vai trò to lớn trong việc tác động đến con người không chỉ về trí tuệ mà còn cả về tư tưởng, tình cảm, giúp các em thấy được quá trình phát triển của một đất nước, một dân tộc mà rộng hơn là cả xã hội loài người.
Trong thực tế hiện nay việc dạy – học môn Lịch sử chưa hoàn thành tốt vai trò của mình. Ở nhiều nơi, giáo viên chủ yếu vẫn dạy học bằng phương pháp dạy học truyền thống, giáo viên chỉ chú trọng đến việc truyền đạt hết những nội dung kiến thức trong sách giáo khoa, còn học sinh cố gắng chép đầy đủ những nội dung mà thầy cô đọc cho chép là đủ không cần mở rộng thêm nữa. 
Từ đó trong thực tế giảng dạy giáo viên chưa phát huy được tính tích cực, chủ động, chưa gây được hứng thú học tập cho học sinh. Về phía học sinh, chưa chú tâm học tập, chưa chủ động suy nghĩ, tìm tòi nhiều em vẫn cho rằng học môn Lịch sử phải ghi nhớ quá nhiều sự kiện khô khan, Lịch sử là môn học nghiên cứu về quá khứ, mà quá khứ là những cái đã qua không thể thay đổi được nên chỉ cho quá khứ chứ không áp dụng vào thực tiễn. 
Do đó muốn khắc phục được vấn đề này thì việc gây hứng thú học tập cho học sinh là điều không thể thiếu trong giờ học lịch sử. Vì thế việc đổi mới phương pháp sử dụng thiết bị dạy học môn Lịch sử ở trường trung học cơ sở là việc làm vô cùng cần thiết, để thông qua đó giáo viên có thể dễ hình thành khái niệm lịch sử cho học sinh hoặc giúp các em nhớ lâu, nhớ kĩ nội dung của bài học mà giáo viên giảng dạy trên lớp. 
Thực tế ngày nay ngành giáo dục vẫn đang tiếp tục đẩy mạnh đổi mới phương pháp dạy học theo hướng lấy học sinh làm trung tâm, người thầy giữ vai trò tổ chức, hướng dẫn học sinh tích cực chủ động, tìm tòi, khám phá, lĩnh hội kiến thức mới. Vì vậy, mỗi giáo viên cần có sự chủ động, sáng tạo tích cực đổi mới phương pháp dạy học phù hợp nhằm gây hứng thú học tập bộ môn cho học sinh. Việc sử dụng đồ dùng trực quan phục vụ cho việc đổi mới phương pháp dạy học là một trong những hướng tích cực nhất, hiệu quả nhất trong việc đổi mới phương pháp dạy học. Và đối với bộ môn Lịch Sử, việc sử dụng đồ dùng trực quan vào giảng dạy là một việc làm rất cần thiết, giúp các em dễ hình dung lại sự phát triển của xã hội loài người và gây hứng thú học tập cho học sinh qua các hình ảnh minh họa. 
Là một giáo viên giảng dạy bộ môn Lịch sử ở Trường THCS Tân Thới học sinh của trường phần lớn là con em gia đình nông dân, đời sống kinh tế còn nhiều khó khăn, học sinh ít được tiếp cận với các vấn đề lịch sử, văn hóa chuyên sâu từ các kênh thông tin. Băng khoăn trước thực trạng đó, tôi luôn tìm tòi, nghiên cứu để nâng cao kiến thức và phương pháp giảng dạy của bộ môn mình giảng dạy để gây hứng thú học tập môn Lịch Sử cho học sinh, nhất là thông qua các hình ảnh nói về các sự kiện lịch sử để tạo cho học sinh có nhiều hứng thú trong học tập. Xuất phát từ những lý do cơ bản trên, nên tôi đã lựa chọn sáng kiến kinh nghiệm nghiên cứu là “ Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học môn Lịch sử ở trường trung học cơ sở”. 
II. Mục đích nghiên cứu
Một trong những phương pháp đặc trưng của bộ môn Lịch sử là phải gây được hứng thú, phát huy được tính tích cực học tập của học sinh đó là sử dụng đồ dùng, công cụ dạy học đúng mục đích, yêu cầu của việc nhận thức. Ở đây người thầy có vai trò đặc biệt quan trọng giúp học sinh sử dụng đúng có hiệu quả theo nội dung của bài học. Bởi dạy học thông qua việc ứng dụng công nghệ thông tin rất phong phú, đa dạng và sinh động như: hình ảnh, sơ đồ, lược đồ, băng hình...do đó người thầy phải giúp học sinh khai thác đúng nội dung tạo hứng thú hơn cho học sinh trong học tập nhằm nâng cao chất lượng đào tạo.
III. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu
Sáng kiến kinh nghiệm này tôi chủ yếu tập trung nghiên cứu và đưa ra một số kinh nghiệm trong tổ chức dạy học có ứng dụng công nghệ thông tin nhằm phát huy tính sáng tạo, chủ động và hứng thú cho học sinh trong học tập bộ môn Lịch sử ở Trường THCS Tân Thới.
IV. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp quan sát: Người thực hiện sáng kiến kinh nghiệm tự tìm tòi nghiên cứu, tiến hành dự giờ thăm lớp qua tiết dạy của đồng nghiệp để học hỏi kinh nghiệm cho bản thân.
- Phương pháp trao đổi, thảo luận: Sau khi dự giờ của đồng nghiệp, có thực hiện ứng dụng công nghệ thông tin trong giờ giảng để tiến hành trao đổi, thảo luận để từ đó rút ra những kinh nghiệm cho tiết dạy.
- Phương pháp thực nghiệm: Giáo viên sẽ tiến hành dạy có ứng dụng công nghệ thông tin theo mục đích yêu cầu của tiết học sao cho phù hợp.
- Phương pháp điều tra: Giáo viên kiểm tra việc tiếp thu kiến thức của học sinh thông qua giờ học để có những điều chỉnh phù hợp cho bản thân trong việc ứng dụng công nghệ thông tin.
V. Cơ sở lí luận	
Sự đổi mới của mục tiêu giáo dục và nội dung giáo dục đặt ra yêu cầu phải đổi mới phương pháp dạy học, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện tính tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy và học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu của học sinh. 
Việc đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao chất lượng dạy học các môn học nói chung, phương pháp dạy học lịch sử nói riêng đã được đặt ra và thực hiện một cách cấp thiết cùng với xu hướng đổi mới giáo dục chung của cả nước. 
Những tồn tại ở trường trung học cơ sở với tính cách là một khoa học, bộ môn Lịch sử có tác dụng nhất định đến việc hình thành thế giới quan, tình cảm đạo đức, phát triển năng lực nhận thức và hành động cho học sinh. Trong một vài năm gần đây, phương pháp dạy học mới đã và đang được nghiên cứu, áp dụng ở trường trung học cơ sở như: dạy học nêu vấn đề, dạy học tích cực, dạy học lấy học sinh làm trung tâm, dạy học với sự hỗ trợ của công nghệ thông tinTất cả đều nhằm mục đích phát huy tính tích cực hoạt động của học sinh, phát triển tư duy sáng tạo cho học sinh.
Đặc biệt việc sử dụng công nghệ thông tin để xây dựng bài giảng điện tử (hay giáo án điện tử) để dạy học lịch sử được xem là một trong những công cụ đem lại hiệu qủa tích cực trong việc đổi mới dạy và học. Thực hiện giáo án điện tử hay bài giảng điện tử giáo viên cần có sự hỗ trợ của máy tính. Toàn bộ kế hoạch lên lớp của giáo viên phải được lập trình sẵn. Các hoạt động dạy và học được thiết kế hợp lý trong một cấu trúc chặt chẽ, sử dụng các công cụ đa phương tiện bao gồm: các văn bản hình ảnh, âm thanh, phim minh hoạ để chuyển tải tri thức và điều khiển người học. Khi lên lớp bằng bài giảng điện tử, giáo viên phải thực hiện một bài giảng với toàn bộ hoạt động giảng dạy đã được chương trình hóa một cách sinh động nhờ sự hỗ trợ của các công cụ đa phương tiện đã được thiết kế trong bài giảng điện tử. 
Việc giảng dạy bằng bài giảng điện tử có những ưu điểm của nó. Đối với giáo viên, tuy phải đầu tư khá nhiều thời gian và công sức để chuẩn bị một bài giảng điện tử nhưng việc dạy học lịch sử bằng bài giảng điện tử giúp giáo viên hạn chế bớt phần thuyết giảng, có thời gian thảo luận và tăng cường kiểm soát đối với học sinh. Tuy nhiên trong quá trình giảng dạy bằng bài giảng điện tử cũng không tránh khỏi những bất cập mà bản thân giáo viên nào cũng phải tìm cách khắc phục... Đối với học sinh, việc học tập lịch sử thông qua bài giảng điện tử tạo nhiều hứng thú cho các em trong học tập, các em được tiếp cận, nhận thức các sự kiện lịch sử và bài học lịch sử một cách sống động hơn, gần với quá khứ hơn, phát triển khả năng tư duy cho học sinh và học sinh sẽ nhớ bài lâu hơn.
B. NỘI DUNG
I. Thực trạng của vấn đề
Xuất phát từ thực tiễn dạy và học bộ môn Lịch sử của giáo viên và học sinh với phương pháp dạy học cũ, thụ động, chưa tích cực trong học tập. Trong thời đại phát triển của công nghệ thông tin giáo viên áp dụng vào dạy học nhiều nhưng kết quả chưa cao. Nhiều giáo viên chỉ biết đưa ra những hình ảnh minh họa cho bài dạy nhưng không biết khai thác hình ảnh đó như thế nào hoặc chưa biết làm các hiệu ứng khi dạy các kiểu bài có lược đồ, sơ đồ, chiến dịch....có hiệu quả. Qua việc tiếp cận công nghệ thông tin trong dạy học tôi luôn luôn tìm tòi, khám phá, học hỏi các bạn đồng nghiệp để làm sao cho bài giảng có ứng dụng công nghệ thông tin đạt được hiệu quả cao nhất, gây hứng thú học tập bộ môn cho học sinh.
Đối với học sinh, nhiều em vẫn cho rằng đây là môn phụ do đó không phải đầu tư nhiều thời gian, các giờ học có ứng dụng công nghệ thông tin các em chỉ cần ngồi xem hình ảnh, xem phim... Từ thực tế nhận thức của học sinh như vậy nên yêu cầu đặt ra đòi hỏi giáo viên phải có phương pháp phù hợp, đúng với thực tế của tiết học để gây được hứng thú học tập đối với học sinh.
Về phía giáo viên: Bước đầu đã tiếp cận sử dụng tương đối tốt các kỹ thuật dạy học đặc trưng bộ môn. Đã quen và chủ động với cách thức tổ chức các hoạt động dạy học. Phối hợp khá linh hoạt các kỹ thuật dạy học. Sáng tạo ra nhiều đồ dùng dạy học phù hợp với nội dung các tiết dạy, đã thiết kế các bài dạy bằng giáo án điện tử, vì vậy nhiều tiết dạy lịch sử trở nên sinh động, có sức lôi cuốn. Sử dụng các trang thiết bị dạy học hiện đại phục vụ tốt cho quá trình ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy...
Về phía học sinh: Học sinh đã được quen dần với môn học có ứng dụng công nghệ thông tin. Phần lớn học sinh có ý thức học tập và yêu thích môn Lịch sử tích cực thực hiện được các yêu cầu, bài tập của giáo viên sau giờ học.
Như chúng ta đã nói ở trên, Lịch sử là một môn học đặc thù. Kiến thức lịch sử là kiến thức về quá khứ. Có những sự kiện đã diễn ra cách ngày nay hàng trăm, hàng ngàn năm thậm chí lâu hơn. Yêu cầu bộ môn đòi hỏi, khi nhận thức học sinh phải tái hiện những sự kiện, hiện tượng đó một cách sống động như đang diễn ra trước mắt mình. Bên cạnh đó, khả năng tư duy của học sinh trung học cơ sở còn hạn chế nên việc sử dụng phương tiện trực quan để giúp học sinh tái hiện là một nguyên tắc trong dạy học lịch sử. Trong lúc đó, các phương tiện trực quan phục vụ dạy học lịch sử hiện nay còn nhiều hạn chế. Phương tiện vừa thiếu lại vừa không phù hợp, những phương tiện dạy học không đáp ứng được yêu cầu và không thể tạo nên hứng thú học tập cho học sinh.
II. Các biện pháp thực hiện
 	1. Sử dụng hình ảnh để minh họa cho nội dung bài học
Một trong những lợi thế của môn học Lịch sử là có rất nhiều tư liệu bằng hình ảnh như các bức hoạ, ảnh chụp đặc biệt là các bộ phim tài liệu. Học lịch sử là học quá khứ nên học sinh rất thích được xem những hình ảnh thực tế của quá khứ làm cho các em có cảm giác như đang sống cùng với thời kì lịch sử đó. Hình ảnh là nguồn tư liệu phong phú nhất khi ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học, có thể nói bài học nào có ứng dụng công nghệ thông tin thì bài học đó đều có hình ảnh minh họa. Tuy nhiên giáo viên không vì phong phú mà đưa quá nhiều hình ảnh, hình ảnh không gần với bài học sẽ dẫn tới không thể làm cho học sinh khắc sâu kiến thức. Nếu khai thác tốt hình ảnh sẽ hấp dẫn được học sinh, giúp học sinh hiểu sâu hơn bài học, nhưng ngược lại cũng không tránh khỏi sự tò mò của học sinh dẫn tới sao nhãng việc tiếp thu kiến thức. Có hai hình thức sử dụng hình ảnh:
 	* Hình ảnh minh họa cho nội dung kiến thức: 
Sau khi giáo viên đã trình bày song phần nội dung kiến thức của từng mục, từng bài giáo viên nên đưa ra các hình ảnh minh họa cho nội dung bài vừa học qua đó các em nhận thức được sâu hơn vấn đề cụ thể:
Dạy bài 6: Các nuớc Châu Phi. Phần I: Tình hình chung.
Trước hết giáo viên hỏi học sinh. Hiện nay Châu Phi đang đứng trước những vấn đề khó khăn như thế nào?
Sau khi học sinh trả lời, giáo viên chốt lại những khó khăn cơ bản mà Châu Phi đang phải gánh chịu: xung đột sắc tộc, tôn giáo, bệnh tật, đói nghèo, bùng nổ dân số...
Sau đó giáo viên cho học sinh xem 1 số hình ảnh để minh họa thêm về những khó khăn, nghèo đói của Châu Phi trong giai đoạn hiện nay, từ đó giúp học sinh khắc sâu thêm được kiến thức bài học.
Dạy bài 12: Những thành tựu chủ yếu và ý nghĩa của cuộc cách mạng khoa học – kĩ thuật, Mục I: Những thành tựu chủ yếu.
Sau khi yêu cầu học sinh thảo luận nhóm đưa ra những thành tựu tiêu biểu trong lĩnh vực công nghệ với những thành tựu về: công cụ sản xuất mới, nguồn năng lượng mới, vật liệu mới, chinh phục vũ trụ, giao thông vận tải, thông tin liên lạc... Giáo viên đưa ra 1 loạt các hình ảnh để minh họa cho nội dung kiến thức vừa học. Bằng lời nói sinh động, hấp dẫn học sinh dễ khắc sâu kiến thức trọng tâm của bài có hứng thú học tập bộ môn. 
Có thể so sánh nếu như khi dạy 2 bài trên không sử dụng ứng dụng công nghệ thông tin giáo viên vẫn có thể truyền đạt hết kiến thức cho học sinh nhưng để học sinh hình dung được bộ mặt thật, những khó khăn thách thức của châu Phi hiện nay là rất khó, bởi học sinh có thể chỉ biết được trên sách vở, lý thuyết. Hoặc qua các hình ảnh học sinh mới biết được con tàu cao tốc, những mạng lưới giao thông hiện đại của các nước phát triển, sự tiến bộ về thông tin liên lạc... so sánh những tiến bộ kỹ thuật trong từng thập kỷ.
2. Hình ảnh khắc sâu kiến thức 
Giáo viên đưa ra hình ảnh và hướng dẫn học sinh khai thác hình ảnh sau đó rút ra những vấn đề kiến thức của bài học, nhằm khắc sâu kiến thức trọng tâm. Vấn đề này không khó nhưng giáo viên lại không hay chú ý thường bỏ 
qua hoặc làm thay cho học sinh.
* Dạy bài 24. Cuộc đấu tranh bảo vệ và xây dựng chính quyền dân chủ nhân dân (1945 – 1946).
Phần III. Diệt giặc đói, giặc dốt và giải quyết khó khăn về tài chính.
Giáo viên chụp bức ảnh Hình 42 (Sách giáo khoa). Nhân dân góp gạo chống “giặc đói” và trình chiếu trên màn hình lớn, hướng dẫn học sinh quan sát, nhận xét về phong trào cứu đói của nhân dân ta trong những ngày đầu sau cách mạng tháng Tám năm 1945.
 Hình 42. Nhân dân góp gạo chống “giặc đói”
Khi khai thác, giáo viên nên bổ sung kiến thức, cụ thể hoá kiến thức bằng lời giảng hình ảnh. Bằng những câu chuyện cụ thể để tạo ấn tượng, làm bài giảng thêm sinh động hấp dẫn: “Hũ gạo cứu đói”, “Ngày đồng tâm”: Mỗi gia đình, mỗi bữa bớt khẩu phần ăn của cả nhà một nắm bỏ vào hũ, một tháng cả nhà nhịn ăn một bữa......Giáo viên kể chuyện về tấm gương “Nhịn ăn của Chủ Tịch nước” trong những ngày này để giáo dục tư tưởng, tình cảm, đạo đức cho các em. Tất cả mọi người, tất cả mọi nhà đều “lập hũ gạo cứu đói”, đều thực hiện “Ngày đồng tâm” khi hũ gạo nhà mình đầy, đem tới nơi quyên góp gạo chung của cả làng....(giáo viên vừa giảng vừa cho học sinh trực quan vào trung tâm bức ảnh) chỗ gạo quý hiếm chắt chiu ấy, sẽ được đưa tới nơi đói gay gắt hơn, để đồng bào có được miếng cơm, bát cháo cho qua đi những ngày khốn khó. Đấy chính là truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta: “Nhiễu điều phủ lấy giá gương, người trong một nước phải thương nhau cùng”, hay “Bầu ơi thương lấy bí cùng, Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn”. Trong gian nan, khốn khó, càng sáng bừng lên nghĩa cử “Một nắm khi đói bằng một gói kh