Sáng kiến kinh nghiệm Ứng dụng infographic trong dạy học Địa lí ở trường Huỳnh Thúc Kháng

SỞ GD & ĐT NGHỆ AN
TRƯỜNG THPT HUỲNH THÚC KHÁNG
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
ĐỀ TÀI :
ỨNG DỰNG INFOGRAPHIC
TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ Ở TRƯỜNG HUỲNH THÚC KHÁNG LĨNH VỰC: ĐỊA LÍ
2
SỞ GD & ĐT NGHỆ AN
TRƯỜNG THPT HUỲNH THÚC KHÁNG
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
ĐỀ TÀI :
ỨNG DỰNG INFOGRAPHIC
TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ Ở TRƯỜNG HUỲNH THÚC KHÁNG
LĨNH VỰC: ĐỊA LÍ
Tác giả: VŨ THỊ LÊ
GV: THPT Huỳnh Thúc Kháng Số ĐT: 0912847892
MỤC LỤC
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ	1
Lí do chọn đề tài	1
Mục đích nghiên cứu	1
Khách thể và đối tượng nghiên cứu	2
3 1. Khách thể nghiên cứu	2
Đối tựợng nghiên cứu	2
Nhiệm vụ nghiên cứu	2
Phạm vi nghiên cứu	2
Phương pháp nghiên cứu	2
Những luận điểm cần bảo vệ của đề tài	3
Đóng góp mới của đề tài	3
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU	4
Chương 1. Cơ sở lý luận	4
Khái quát về infographic	5
Khái niệm	5
Đặc điểm	6
Ưu điểm	6
Lợi ích	7
Bố cục	8
Các bước xây dựng một infographic	8
Vai trò và ý nghĩa của việc sử dụng infographic Địa lí ở trường THPT	10
Vai trò	10
Ý nghĩa	10
CHƯƠNG 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN	13
Khái quát tình hình sử dụng infographic trong các trường phổ thông hiện nay	13
Thực trạng sử dụng infographic trong dạy học Địa lí ở trường THPT Huỳnh Thúc Kháng	14
Khái quát về đặc điểm của trường THPT Huỳnh Thúc Kháng	14
Thực trạng sử dụng infographic Địa lí ở trường Huỳnh Thúc Kháng	14
Định hướng sử dụng infographic trong dạy học Địa lí ở trường THPT Huỳnh Thúc Kháng	18
CHƯƠNG 3. THIẾT KẾ VÀ ỨNG DỤNG INFOGRAPHIC TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ Ở TRƯỜNG HUỲNH THÚC KHÁNG	21
Vị trí, mục tiêu, nội dung của Địa lí THPT	21
Vị trí	21
Mục tiêu	21
. Nội dung cơ bản của Địa lí THPT có thể và cần thiết sử dụng infographic	21
Qui trình thiết kế infographic trong dạy học Địa lí ở trường THPT	22
Minh họa một số infographic trong dạy học Địa lí 10 và 12	24
Các giải pháp sử dụng infographic trong dạy học Địa lí ở trường Huỳnh Thúc Kháng	29
Sử dụng infographic để tạo động cơ và hứng thú học tập cho học sinh	29
Sử dụng infographic để tổ chức cho học sinh hình thành kiến thức mới	31
Sử dụng infographic trong củng cố kiến thức.	32
Sử dụng infographic trong kiểm tra hoạt động nhận thức của học sinh	35
Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất.	36
Mục đích khảo sát	36
Nội dung và phương pháp khảo sát	37
Nội dung khảo sát	37
Phương pháp khảo sát và thang đánh giá	37
Đối tượng khảo sát	38
Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất	38
Sự cấp thiết của các giải pháp đã đề xuất	38
Tính khả thi của các giải pháp đề xuất	39
Thực nghiệm sư phạm	40
Mục tiêu thực nghiệm sư phạm	40
Nội dung thực nghiệm sư phạm	40
Đối tượng thực nghiệm sư phạm	41
Kết quả thực nghiệm sư phạm	41
PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ	44
Kết luận	44
Kiến nghị	45
TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Các chữ viết tắt
Từ/cụm từ đầy đủ
THPT
Trung học phổ thông
CNTT
Công nghệ thông tin
GV
Giáo viên
HS
Học sinh
DH
Dạy học
TB
Trung bình
ĐBSH
Đồng bằng sông Hồng
SGK
Sách giáo khoa
LTTP
Lương thực thực phẩm
TN
Tốt nghiệp

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Lí do chọn đề tài
Trong thời đại số hiện nay, việc đưa khoa học kĩ thuật, công nghệ các phương tiện truyền thông hiện đại trở nên phổ biến trong rất nhiều lĩnh vực của đời sống, trong đó có giáo dục. Việc sử dụng kết hợp, hỗ trợ của máy chiếu, thiết bị nghiên cứu và các ứng dụng, phần mềm (như PowerPoint, Kahoot, Menti) đang góp phần không nhỏ trong việc nâng cao chất lượng dạy học. Do vậy, ứng dụng công nghệ trong dạy học đã và đang là vấn đề quan tâm, thực nghiệm, thực hiện của rất nhiều quốc gia trên thế giới và là một xu thế tất yếu. Tuy nhiên, với lượng thông tin quá lớn yêu cầu học sinh cần ghi nhớ, vận dụng trong các môn học như hiện nay, rõ ràng việc cần có những phương tiện dạy học mới nhằm đơn giản hóa cách thức thể hiện thông tin để hỗ trợ đắc lực cho việc tiếp nhận của người học là một yêu cầu cấp thiết và infographic là một giải pháp hợp lý cho yêu cầu đó.
Infographic có đặc điểm nổi bật là khả năng tổng hợp, khái quát hóa, tính thẩm mĩ, tính sáng tạo cao. Nên infographic có thể trở thành một công cụ, một phương tiện và một giải pháp mới, góp phần nâng cao hứng thú và hiệu quả học tập bộ môn. Những trang infographic ngắn gọn về nội dung, màu sắc và hình ảnh bắt mắt sẽ thu hút học sinh và hỗ trợ học sinh tốt hơn trong quá trình học môn Địa lí. Mặc dù có nhiều ưu thế nổi trội trong việc truyền tải thông tin, có tiềm năng trong việc cải thiện hứng thú học tập của học sinh nhưng trên thực tế, nghiên cứu và ứng dụng infographic trong dạy học Địa lí vẫn còn là một vấn đề mới mẻ, chưa được khai thác hiệu quả. Đây là cơ sở để giáo viên có thể sử dụng infographic trong dạy học để tối ưu hóa về mặt thời gian và gây hứng thú với người học.
Chương trình Địa lí THPT gắn liền với những kiến thức về tự nhiên, dân cư xã hội, các ngành kinh tế của thế giới, của các nước và Việt Nam. Hiểu biết về Địa lí THPT có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc giúp học sinh hiểu biết về tự nhiên, dân cư xã hội kinh tế của thế giới, các nước cũng như Việt Nam. Phần Địa lí THPT có một lượng kiến thức lớn và nhiều phần nội dung rất hấp dẫn nhưng thời gian trên lớp bị hạn chế. Việc sử dụng infographic trong dạy học Địa lí là một giải pháp hiệu quả khắc phục được hạn chế về thời gian, tiết học trở nên hấp dẫn, sinh động hơn, học sinh chú ý nhiều hơn đến bài học, học sinh nhớ nhanh, nhớ lâu và tổng hợp được kiến thức tốt, giảm bớt đi căng thẳng, buồn chán mà vẫn đạt được mục tiêu học tập đề ra.
Xuất phát từ thực tế trên cùng với điều kiện nghiên cứu của bản thân, tôi chọn đề tài “Ứng dụng infographic trong dạy học Địa lí ở trường Huỳnh Thúc Kháng ” để làm đề tài nghiên cứu của mình.
Mục đích nghiên cứu.
Trên cơ sở tìm hiểu bản chất, khẳng định vai trò của infographic. Đề tài đi sâu vào vận dụng một số biện pháp sử dụng có hiệu quả infographic trong dạy học Địa lí ở trường phổ thông. Từ đó góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả giảng dạy và
giáo dục học sinh, hình thành và phát triển một số phẩm chất và năng lực nói chung cho học sinh trong quá trình dạy học.
Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3 1. Khách thể nghiên cứu
Khách thể nghiên cứu: toàn bộ quá trình dạy học Địa lí
Đối tựợng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quá trình tổ chức các hoạt động dạy học có sử dụng infographic cho học sinh trong dạy học Địa lí trường THPT Huỳnh Thúc Kháng Nghệ An.
Nhiệm vụ nghiên cứu.
Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc ứng dụng infographic trong dạy học Địa lí.
Nghiên cứu về thực trạng dạy học bộ môn địa lí ở trường phổ thông và sử dụng infographic trong dạy học Địa lí THPT ở trường Huỳnh Thúc Kháng.
Phạm vi nghiên cứu.
Về nội dung: Sử dụng infographic trong dạy học một số bài Địa lí 10 và 12
Về không gian, thời gian:
+ Không gian thực nghiệm: Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng.
+ Thời gian: Từ năm học 2021-2022 và năm học 2022-2023.
Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp thu thập, nghiên cứu tài liệu: Nguồn tài liệu được sử dụng có thể gồm các dạng: các văn bản Nghị định, Nghị quyết; các tài liệu tập huấn chuyên môn của Bộ giáo dục và đào tạo; các tài liệu, sách báo chuyên ngành của các tác giả, một số trang báo điện tử về giáo dục, sử dụng infograpphic trong dạy học, sách giáo khoa Địa lí 10,12...nhằm thu thập thông tin, số liệu liên quan phục vụ cho việc nghiên cứu đề tài.
Phương pháp phát phiếu điều tra, khảo sát: Tiến hành các cuộc nói chuyện dưới dạng hỏi - đáp trực tiếp và lấy phiếu thăm dò giáo viên và học sinh lớp 10 và 12 về hiệu quả của việc ứng dụng công nghệ thông tin qua môn Địa lí để xây dựng kế hoạch dạy học theo hướng sử dụng infograpphic nhằm phát huy năng lực công nghệ cho học sinh thông qua chương trình Địa lí lớp 10, 12. Đây là một cơ sở quan trọng để có thể rút ra kết luận về tính hiệu quả của đề tài nghiên cứu.
Phương pháp quan sát: Trong quá trình thực hiện đề tài, giáo viên trực tiếp quan sát quá trình học sinh học tập tại lớp, trong giờ kiểm tra để tìm hiểu thái độ, hứng thú, tính tích cực học tập, kĩ năng làm bài, kĩ năng giải quyết vấn đề của học sinh
để từ đó rút ra được ưu khuyết điểm mà phương pháp mình đang áp dụng, trên cơ sở đó điều chỉnh để đạt được kết quả như đề tài mong muốn.
Phương pháp chuyên gia: Việc xây dựng thiết kế infograpphic, làm phiếu khảo sát điều tra học sinh, giáo viên và phương pháp dạy bằng infograpphic tác giả đã tham khảo ý kiến của một số giảng viên bộ môn phương pháp dạy học Địa lí ở trường Đại học Vinh, những giáo viên có nhiều kinh nghiệm trong các trường phổ thông ở tỉnh Nghệ An.
Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Để khẳng định kết quả của đề tài chúng tôi tiến hành dạy thực nghiệm sư phạm. Ở lớp thực nghiệm chúng tôi tiến hành dạy học theo phương pháp của đề tài. Còn ở lớp đối chứng chúng tôi tiến hành dạy học theo các phương pháp dạy học truyền thống. Sau đó chúng tôi tiến hành cho các lớp làm bài kiểm tra 10 phút để đánh giá được thái độ, ý thức, hiệu quả học tập của học sinh, là cơ sở khẳng định tính hiệu quả của đề tài nghiên cứu.
Những luận điểm cần bảo vệ của đề tài
Thực trạng sử dụng infograpphic ở trường Huỳnh Thúc Kháng .
Những giải pháp sử dụng infograpphic trong dạy học Địa lí ở trường Huỳnh Thúc Kháng.
Đóng góp mới của đề tài
Việc tổ chức dạy học ứng dụng infographic nhằm phát triển năng lực công nghệ thông tin cho cả giáo viên - học sinh THPT thông qua chương trình Địa lí góp phần đổi mới phương pháp dạy học, đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông tổng thể theo định hướng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, chú trọng phát triển phẩm chất và năng lực người học.
Phản ánh thực trạng việc dạy học và nhu cầu ứng dụng infographic trong dạy học hiện nay, phân tích được khả năng của học sinh và giáo viên ứng dụng infographic trong tổ chức dạy học nói chung và môn Địa lí nói riêng, thấy được tính ưu việt của infographic so với các thiết bị dạy học khác.
Giúp bản thân hiểu sâu sắc hơn về phương pháp dạy học Địa lí, rèn luyện kĩ năng nghiên cứu khoa học, kĩ năng vận dụng lý luận vào dạy học của bản thân. Thiết kế một bộ các infographic Địa lí sử dụng trong thực tiễn dạy học. Đề xuất một số giải pháp sử dụng infographic hiệu quả có thể vận dụng vào thực tiễn dạy học Địa lí ở các trường phổ thông.
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN
Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 được xây dựng theo mô hình phát triển năng lực, thông qua những kiến thức cơ bản, thiết thực, hiện đại và các phương pháp tích cực hóa hoạt động của người học, giúp học sinh hình thành và phát triển những phẩm chất và năng lực mà nhà trường và xã hội kì vọng. Quan điểm này được thể hiện nhất quán ở nội dung giáo dục, phương pháp giáo dục và đánh giá kết quả giáo dục của các môn học.
Theo Quyết định số 117/QĐ-TTg ngày 25/01/2017 của Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt Đề án “Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và hỗ trợ các hoạt động dạy - học, nghiên cứu khoa học góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2016 - 2020 định hướng đến năm 2025. Ứng dụng và đẩy mạnh CNTT hỗ trợ đổi mới nội dung, phương pháp dạy và học, kiểm tra đánh giá trong tất cả các môn học. Ưu tiên triển khai việc sử dụng thiết bị công nghệ hiện đại và việc sử dụng đó phải thiết thực, có hiệu quả.
Dựa vào công văn số: 2289/SGDĐT-KTKĐ về việc hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ đổi mới dạy học năm học 2019 - 2020. Tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng CNTT; củng cố, bồi dưỡng kiến thức, phát huy năng lực đội ngũ cốt cán CNTT và đội ngũ giáo viên Tin học; khai thác hiệu quả phòng họp trực tuyến, các phần mềm quản lý, phần mềm dạy học và thiết bị CNTT đặc biệt là các thiết bị hỗ trợ dạy học thông minh. Đẩy mạnh ứng dụng CNTT hỗ trợ đổi mới nội dung, phương pháp dạy và học, kiểm tra đánh giá trong tất cả các môn học. Ưu tiên triển khai các giải pháp có tính đồng bộ cao (bao gồm kho học liệu số, bài giảng e-learning, phần mềm thiết kế bài giảng điện tử, phần mềm mô phỏng, thí nghiệm ảo và phần mềm dạy học); triển khai ứng dụng CNTT phải thiết thực, có hiệu quả. Với sự phát triển nhanh chóng của CNTT, sự xuất hiện của các phần mềm đồ họa hiện đại, infographic ngày càng xuất hiện nhiều, phát huy sự sáng tạo và nhanh chóng phổ biến trong mọi lĩnh vực. Infographic phát triển dưới nhiều dạng khác nhau và trở thành phương tiện truyền tải thông tin dữ liệu trực quan, có tính biểu thị dữ liệu theo cách có cấu trúc, đảm bảo tính ngắn gọn trong mục tiêu truyền tải thông tin.
Vì thế, việc sử dụng infographic trong dạy học sẽ là một phương pháp dạy học trực quan mới, nhằm bắt kịp xu hướng của giáo dục hiện đại. Ngoài ra, còn có thể xem là một biện pháp hữu hiệu để nâng cao hứng thú học tập của học sinh trên lớp, định hướng hoạt động tự học ở nhà và góp phần rèn luyện các năng lực thực hành cho học sinh trong học tập.
Sử dụng infographic trong dạy học nói chung, dạy học môn Địa lí còn là một cách tiếp cận của nền giáo dục với xu hướng chung của thời đại, nhằm góp phần tạo ra những thế hệ học sinh không chỉ giỏi kiến thức, tư duy sáng tạo mà còn có khả năng bắt kịp công nghệ, vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống.
Điểm khác biệt so với các công cụ trình chiếu trực quan khác là infographic cho phép thể hiện các thông tin qua hình ảnh và các kí hiệu trực quan. Sự phát triển nhanh chóng của internet và điện thoại thông minh ngày nay đã rất phổ biến với học sinh THPT, infographic cũng trở nên thông dụng hơn. Bên cạnh những nfographic có sẵn đã được thiết kế trên internet, giáo viên và học sinh có thể tìm kiếm, in ra giấy để trở thành công cụ hỗ trợ học tập, giáo viên hoặc học sinh cũng có thể tự thiết kế infographic tùy theo mục đích sử dụng hoặc phong cách của riêng mình trong quá trình học tập bộ môn. Thao tác dễ dàng, phát huy tính sáng tạo của cá nhân, tiết kiệm thời gian, nâng cao hiệu quả dạy và học chính là những ưu thế infographic có thể đáp ứng được với các đối tượng học tập khác nhau, trong các không gian học tập mở và hoàn toàn không bị giới hạn bởi cơ sở vật chất nhà trường như các biện pháp ứng dụng công nghệ thông tin khác như vậy. Có thể nói, sử dụng infographic vào dạy học Địa lí sẽ giúp người dạy giảm bớt việc mô tả thông tin, số liệu mà tập trung vào phân tích nội dung để bài học được truyền tải trực quan hơn, thu hút hơn; giúp người học tiếp thu nhanh, dễ dàng và hứng khởi hơn. Những lợi thế nói trên của infographic là những điểm cần thiết đối với một phương tiện dạy học mới mà bộ môn Địa lí có thể sử dụng để góp phần thay đổi phương pháp học tập và nâng cao hứng thú học tập bộ môn. Về bản chất, infographic là hình thức dùng hình ảnh để trình bày truyền tải thông tin – thường là những thống kê trên số lượng lớn. Những infographic thường được bố trí khoa học, đẹp mắt và theo một cách dễ hiểu nhất nhằm giúp người đọc có thể hiểu được. Tuy nhiên thời gian và công sức để làm ra một sản phẩm infographic có thể mất nhiều hơn so với sử dụng văn bản hoặc sơ đồ tư duy nhưng những lợi ích mà nó mang lại thì vượt trội hơn rất nhiều. Thay vì phải đọc nhiều thông tin, xem qua nhiều trang web, hay thiết kế, các bảng thống kê phức tạp đơn điệu, giờ đây, học sinh chỉ cần xem một trang hình ảnh infographic là có đầ