Sáng kiến kinh nghiệm Ứng dụng phần mềm IMINDMAP 10 để phát triển năng lực tổng hợp, tư duy sáng tạo của học sinh THCS

ĐẶT VẤN ĐỀ
Lý do chọn đề tài.
Trong xu hướng cải cách và phát triển của ngành giáo dục Việt Nam hiện nay, yêu cầu của Bộ Giáo Dục và Đào Tạo, Sở Giáo Dục và Đào Tạo và của Phòng Giáo Dục và đào tạo các tỉnh thành trong cả nước là “Tích cực đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong giáo dục và đào tạo ở tất cả các cấp học, bậc học, ngành học như là công cụ hỗ trợ đắc lực đổi mới phương pháp giảng dạy ở các môn học”, và công nghệ thông tin là phương tiện để “Xã hội hóa học tập”.
Đổi mới phương pháp dạy và học phù hợp nhằm phát triển khả năng tư duy sáng tạo, kích thích sự hứng thú và tự học của học sinh. Bên cạnh việc sử dụng các phương pháp trực quan như mô hình, biểu đồ, hình ảnh, tranh vẽ thì “sơ đồ tư duy” là một trong những phương tiện trực quan sinh động, một lựa chọn hợp lý nhằm nâng cao hiệu quả việc dạy và học.
Ưu điểm của sơ đồ tư duy là: – Dễ nhìn, dễ viết – Kích thích hứng thú học tập và khả năng sáng tạo của học sinh – Phát huy tối đa tiềm năng ghi nhớ của bộ não Thông thường chúng ta ghi chép thông tin bằng các ký tự, đường thẳng, con số. Với cách ghi chép này, chúng ta mới chỉ sử dụng một nửa của bộ não là não trái, mà chưa sử dụng kỹ năng bên não phải, nơi giúp chúng ta xử lý các thông tin về nhịp điệu, màu sắc, không gian  và cách ghi chép thông thường khó nhìn được tổng thể của cả vấn đề.
Sử dụng sơ đồ tư duy sẽ khiến học sinh không phải tiếp nhận thông tin một cách thụ động mà trái lại các em phải động não, sáng tạo và ghi nhớ một cách logic những kiến thức đã học. Việc sử dụng sơ đồ tư duy cũng sẽ giúp cho học sinh có thể trình bày nội dung của bài học một cách khoa học. Bằng cách ghi chép kết hợp với việc sử dụng hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết học sinh sẽ tìm tòi đào sâu, mở rộng một ý tưởng, tóm tắt những ý chính của một nội dung, hệ thống hoá một chủ đề và khi tạo được một tác phẩm đẹp, ý tưởng hoàn chỉnh được giáo viên và các bạn ngợi khen các em sẽ cảm thấy phấn khởi và có hứng thú với bài học hơn. Các em khác cũng sẽ cố gắng tự hoàn thiện mình và điều quan trọng là các em biết cách tự ghi chép đầy đủ nội dung bài học để học ở nhà có thể trinh bày trước tập thể lớp và ghi nhớ lâu kiến thức bài học.
Nhưng trên thực tế khi chúng ta vẽ sơ đồ tư duy thì lại có rất nhiều bất cập:
Rất tốn giấy, sai lại phải vẽ lại từ đầu.
Bố trí nội dung, cấu trúc không phù hợp, không khoa học
Khi trình bày trên bảng sẽ phải vẽ mất nhiều thời gian để vẽ
Màu sắc không rõ ràng
Đường nét không đẹp.
Với phòng học rộng thì người ngồi phía cuối sẽ khó quan sát
Việc lưu trữ bị, chia se bị hạn chế
Không thể chỉnh sửa được khi sai
.......................
Vậy làm thế nào giải quyết các vấn đề trên để chúng ta có thể khai thác được lợi ích của sơ đồ tư duy?
Qua quá trình dạy học, qua dự giờ của đồng nghiệp, qua sự theo dõi quá trình học tập của học sinh tôi đã có kế hoạch xây dựng cho bản thân ngay từ đầu năm học, là hướng dẫn học sinh học và tự vẽ được sơ đồ tư duy bằng phần mềm đơn giản, để áp dụng vào việc học bài cụ thể hoặc ôn tập, tổng hợp kiến thức. Đặc biệt trong thời gian nghỉ dịch Covid đã áp dụng rất tốt cho quá trình học Online trong thời kỳ học ở nhà của học sinh.
Ý thức được điều đó trong thời gian qua được sự chỉ đạo, hướng dẫn nhiệt tình của Ban giám hiệu nhà trường, của các đồng nghiệp, tôi đã hướng dẫn học sinh học và vẽ sơ đồ tư duy bằng phần mềm máy tính và đã thu được những kết quả khả quan. Tôi xin trình bày về đề tài của tôi là : “Ứng dụng phần mềm IMINDMAP
10 để phát triển năng lực tổng hợp, tư duy sáng tạo của học sinh THCS” và những kết quả đạt được.
Mục đích đề tài.
Hướng dẫn học sinh học vẽ sơ đồ tư duy trên phần mềm IMINDMAP 10 trên máy tính để áp dụng vào các môn học, tiếp cận với cách học sáng tạo, phát triển toàn diện.
Đối tượng thực hiện:
Học sinh khối 7, 8, 9 trường THCS Trung Tâm Nghiên Cứu Bò và Đồng Cỏ.
Thời gian và phạm vi thực hiện.
Thời gian thực hiện: năm học 2020 - 2021
Phạm vi thực hiện: Phòng học bộ môn Tin Học trong trường thcs.
NỘI DUNG
Thực trạng của vấn đề
Khảo sát thực tế:
Trường tôi tuy nằm xa trung tâm huyện Ba Vì nhưng vẫn được sự quan tâm và sự chỉ đạo sát sao của các cấp lãnh đạo đặc biệt là cấp Huyện và cấp Tỉnh.
Vì vậy, năm 2011, nhà trường có 8404m2, và được đầu tư gần như mới hoàn toàn với 12 phòng học, 8 phòng học bộ môn, khu nhà hiệu bộ có đầy đủ các phòng chức năng được xây dựng kiên cố hai tầng, 01 nhà tập đa năng, hệ thống cổng trường, tường bao, sân trường được làm lại mới và kiên cố. Nhà trường được đầu tư toàn bộ bàn ghế, thiết bị mới cho 9 phòng học văn hóa, 2 phòng họp cho hai tổ chuyên môn (KHXH, KHTN), các phòng chức năng : Hiệu trưởng, Hiệu phó, văn phòng, kế toán, y tế, Đội, Đoàn thanh niên, Công đoàn, phòng họp hội đồng sư phạm và phòng truyền thống.
Nhà trường đã lắp đặt và đưa vào hoạt động các phòng học bộ môn: Tin học, Ngoại ngữ, Hóa học, Vật lý, Sinh học, Công nghệ và phòng học đa năng. Thư viện được đầu tư giá sách, máy tính, và các trang thiết bị đầy đủ. Đặc biệt bộ môn Tin học được đưa vào chương trình học từ lớp 6, và phòng học bộ môn Tin Học được bắt đầu đưa vào sử dụng từ năm học 2012 - 2013.
 Thuận lợi:
Ban giám hiệu, đội ngũ giáo viên nhà trường nhiệt tình trong công tác, có nhiều kinh nghiệm trong giảng dạy và quản lý.
Đội ngũ giáo viên thành thạo máy tính và có một số đồng chí được đào tạo chuyên nghành Toán - Tin.
Cơ sở vật chất phòng học bộ môn Tin Học tương đối đầy đủ, thường xuyên được nâng cấp, sửa chữa: gồm 24 máy tính, được nối mạng internet, máy chiếu, bàn ghế, tủ đựng, thiết bị điện...
Học sinh hứng thú với môn học mới.
Sơ đồ tư duy được các đồng chí giáo viên áp dụng vào dạy học rất nhiều năm nay.
Học sinh hiểu và biết vẽ sơ đồ tư duy đơn giản (vẽ trên giấy)
 Khó khăn:
Mỗi lớp có sĩ số khoảng 35 - 41 học sinh, số lượng học sinh nhiều mà số lượng máy tính thì ít nên kết quả thực hành của học sinh không như mong muốn.
Giáo viên giảng dạy bộ môn tin học còn phải kiêm nhiều công tác, nên ít thời gian giới thiệu các phần mềm học tập cho học sinh ngoài chương trình sách giáo khoa.
Học sinh còn hiếu động với máy tính.
Học sinh chưa có tư duy logic nhiều về sơ đồ tư duy
Học sinh không có điều kiện để tìm hiểu và sử dụng phần mềm vẽ sơ đồ tư duy.
Số liệu khảo sát trước khi thực hiện.
Đầu năm học 2020 - 2021 tôi đã cho học sinh thực hiện việc vẽ sơ đồ tư duy ngay môn Tin học của mình với nội dung theo khối học của mình.
Câu hỏi 1: Em hãy vẽ sơ đồ tư duy tổng kết lại các bài học trong chương 1 môn tin học
? (vẽ trên giấy)
Câu hỏi 2: Kể tên phần mềm vẽ sơ đồ tư duy mà em biết?
Câu hỏi 3: Kể tên phần mềm vẽ sơ đồ tư duy mà em đã được sử dụng? Và thu được kết quả như sau:
BẢNG KHẢO SÁT TRƯỚC KHI THỰC HIỆN ĐỀ TÀI
Khối lớp

Sĩ số
Câu 1
Câu 2
Câu 3
Số lượng
Tỷ lệ
Số
lượng
Tỷ lệ
Số
lượng
Tỷ lệ
7
107
45
42,1%
1
0,9%
0
0%
8
102
63
61,8%
3
2,9%
0
0%
9
109
72
66,1%
3
2,8%
0
0%
Tổng
318
180
56,6%
7
6,6%
0
0%
* Nhận xét:
Học sinh biết vẽ sơ đồ tư duy dạng đơn giản khá nhiều (nhưng chỉ vẽ được trên giấy, bảng nhóm, bảng lớp)
Tên phần mềm sơ đồ tư duy thì chỉ có 9 học sinh biết hoặc đã từng nghe tên hoặc phán đoán
Sử dụng phần mềm để vẽ sơ đồ tư duy là chưa học sinh nào biết.
Giải pháp.
Ưu điểm vượt trội của sơ đồ tư duy trong đổi mới phương pháp dạy và học
Nhìn vào bức ảnh chúng ta thấy rất quen thuộc, và với câu nói của Albert Einstein thì cũng đã có những chuyên đề, những chương trình nói về vấn đề này. Học sinh của chúng ta là những cá thể riêng biệt, sống trong những môi trường riêng biệt, với những cấu trúc ADN khác nhau..... vậy, chúng ta không thể đánh giá một học sinh, một con người qua khả năng chung nào đó.
Trong những năm gần đây việc đổi mới phương pháp dạy là một vấn đề cấp thiết nhằm phát triển khả năng tư duy sáng tạo, kích thích sự hứng thú và tự học của học sinh, để cho học sinh có thể phát triển toàn diện, từ đó có thể nhận ra được tiền năng, thế mạnh của từng học sinh.
Đổi mới phương pháp dạy học là việc làm thay đổi cải tiến các hình thức dạy học còn nhiều những bất cập, không phù hợp trong thời đại, kỷ nguyên mới. Đổi mới là sự thay đổi từ cách nhìn nhận, cách khai thác, truyền thụ kiến thức.
Đồng thời, đó cũng là sự thay đổi trong mối quan hệ giữa giáo viên và học sinh, cách học sinh lắng nghe và đưa ra phản biện.
Việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm tạo ra một môi trường tốt hơn cho cả thầy và trò để giáo viên có thể giảng dạy và phát huy tối đa năng lực. Song song với đó, học sinh cũng sẽ được tạo cơ hội để phát triển một cách tốt nhất, toàn diện nhất. Có rất nhiều đổi mới phương pháp dạy học như:
Cải tiến các phương pháp dạy học truyền thống
Kết hợp đa dạng các phương pháp dạy học
Vận dụng dạy học giải quyết vấn đề
Vận dụng dạy học theo tình huống
Tăng cường phương tiện dạy học và công nghệ thông tin hỗ trợ dạy học.
Sử dụng các phương pháp trực quan như mô hình, biểu đồ, hình ảnh, tranh vẽ, sơ đồ tư duy
Trong đó, sử dụng “Sơ đồ tư duy” là một trong những phương pháp có rất nhiều ưu điểm:
Đơn giản: tiết kiệm thời gian trên lớp phải giảng giải nhiều, dành nhiều thời gian giúp học sinh thực hành, tăng thời gian trao đổi Giáo viên ó Học sinh và Học sinh
óHọc sinh.
Dễ nhìn, nhìn đối tượng một cách tổng thể: Với sơ đồ tư duy giúp người học dễ nhìn thấy đối tượng một cách tổng thể, không tách rời.
Dễ hiểu: Người học sẽ dễ hiểu hơn bởi cách nhìn tổng thể, và hơn nữa bộ não con người phát huy hết chức năng bởi các phân vùng cần hiểu, cần nhớ.
Nhớ nhanh, nhớ sâu, nhớ có hệ thống: Khi đã nhìn đối tượng nghiên cứu với cái nhìn tổng thể, thì người học sẽ dễ nhớ và nhớ có hệ thông, logic, chứ không phải học vẹt,.....
Tác giả của sơ đồ tư duy và sự liên quan đến hai bán cầu não
Anthony "Tony" Peter Buzan (sinh năm 1942) tại Luân Đôn (Anh) là một tác gia, nhà tâm lý và là cha đẻ của phương pháp tư
duy Mind map (Sơ đồ tư duy).
Ông hiện là tác giả của 92 đầu sách, được dịch ra trên 30 thứ tiếng, xuất bản trên 125 quốc gia.
Sơ đồ tư duy về Tony Buzan
Não bộ của con người được phân thành hai bán cầu não bao gồm não trái và não phải. Theo nghiên cứu thì chúng hoạt động và phục vụ tư duy kiến thức khác nhau, não trái xử lý các con số, logic,.. não phải có chức năng tưởng tượng, lập luận,.. vì vậy muốn phát huy tối đa năng lực của bộ não thì chúng ta phải biết kết hợp, vận dụng chức năng của não trái và não phải một cách hiệu quả nhất.
Sơ đồ tư duy là dạng sơ đồ được thể hiện bằng việc hệ thống hoá kiến thức bao gồm các từ khoá theo nguyên tắc 5W1H (What? Why? Where? When? Who? How?
- Cái gì? Tại sao? Ở đâu? Khi nào? Ai? Thế nào?) giúp cô đọng một lượng kiến thức lớn thông qua một hình vẽ. Đó là cách tổng hợp, hệ thống hoá kiến thức (vận dụng não phải) và phân tích dữ liệu (vận dụng não trái). Khi lập nên một sơ đồ tư duy, người lập phải vận dụng khả năng của cả hai bán cầu não giúp chúng cùng phát triển. Sơ đồ tư duy không chỉ cho chúng ta thấy các dữ liệu mà còn cho ta thấy mối quan hệ giữa các dữ liệu với nhau.
Khi sử dụng sơ đồ tư duy chức năng của bán cầu não trái là tư duy logic, phân tích, lý giải, tính toán, ghi nhớ, sắp xếp,.. Chức năng của bán cầu não phải là tưởng tượng, sáng tạo, hệ thống, cảm quan,... Hiện nay, hệ thống giáo dục của Việt Nam hầu hết là các môn học đòi hỏi học sinh sinh viên tư duy bằng não trái nên đào tạo ra lớp lớp thế hệ chỉ biết vận dụng tư duy của não trái. Những bạn trẻ thiên về não phải thì không được phát huy hết khả năng dẫn đến bị coi là yếu kém. Chính vì lối mòn trong tư duy của bao thế hệ như thế khiến cho lực lượng lao động Việt Nam chỉ ở mức trung bình thua xa các nước phát triển trên thế giới như Hàn Quốc, Nhật Bản,... Vì họ học tập và làm việc bằng cả hai bán cầu não.
Người ta cho rằng tư duy lập luận tốt và học giỏi các môn toán lý là thông minh mà quên mất rằng sự thông minh thể hiện bằng khả năng sáng tạo, sự thành công được sinh ra từ sự khác biệt, kiên trì,... điều mà bạn cần phải phát huy bằng não phải.
Nhận thức được tầm quan trọng của sơ đồ tư duy như vậy tôi đã có quyết định giúp học sinh làm quen với một phần mềm vẽ sơ đồ tư duy để các em có thể phát triển toàn diện, áp dụng vào việc học tập, tổng hợp kiến thức các môn học khác, lên kế hoạch cho mọi mặt của cuộc sống, giải quyết vấn đề, tưởng tượng, sáng tạo, giảng dạy, ôn thi, quản lý thời gian, gợi nhớ.....
Lựa chọn phần mềm vẽ sơ đồ tư duy.
Lựa chọn
Hiện nay, để vẽ sơ đồ tư duy chúng ta có rất nhiều phần mềm hỗ trợ, nhưng phần mềm nổi tiếng và chuyên nghiệp nhất hiện nay đó chính là iMindMap. Với iMindMap các bạn có thể thỏa sức đưa ra các ý tưởng trước khi thực hiện một công việc một cách sinh động và đầy sáng tạo.
IMindMap là một chương trình mạnh mẽ cung cấp cho bạn một tập hợp lớn các công cụ bạn có thể sử dụng để chuyển đổi các ý tưởng thành hình ảnh, tạo ra sơ đồ tư duy cụ thể.
iMindmap đã giúp hàng triệu người trên thế giới tại hơn 170 quốc gia và 14 ngôn ngữ, cải thiện tất cả các loại công việc, từ động não, tổ chức thông tin và quản lý công việc nghiên cứu giảng dạy, trình bày
Các bước lập Sơ đồ tư duy.
Bước 1: Xác định từ khóa
Bước 2: Vẽ chủ đề ở trung tâm
Bước 3: Vẽ thêm các tiêu đề phụ (Nhánh cấp 1) Bước 4: Vẽ các nhánh cấp 2, cấp 3,.....
Bước 5: Thêm các hình ảnh minh họa
Giới thiệu phần mềm vẽ sơ đồ tư duy IMINDMAP 10
IMindMap 10 là gì?
iMindMap 10 là phiên bản thứ mười của iMindMap, với một số tính năng được tinh chỉnh và bổ sung chế độ xem Time Map mới. Nó không chỉ là một phiên bản mới của iMindMap, mà còn kèm theo ba gói tính năng với giá cả khác nhau. Bài viết của chúng tôi dựa trên phiên bản Ultimate có các tính năng bổ sung so với phiên bản cơ bản nhất.
Ưu điểm và nhược điểm của phần mềm iMindMap 10
Ưu điểm:
Giao diện trực quan giúp vẽ sơ đồ tư duy một cách nhanh chóng và dễ dàng.
Nhiều tùy chọn kiểu dáng.
Vẽ sơ đồ tư duy với nhiều góc nhìn và cách diễn giải khác nhau.
Tích hợp các nhiệm vụ rút gọn.
Kỹ thuật vẽ chuyên nghiệp.
Có rất nhiều tùy chọn hình ảnh mà người dùng có thể lựa chọn.
Xuất ra nhiều định dạng khác nhau như PDF, JPEG để chia sẻ với bạn bè.
Sử dụng các màu sắc để làm nổi bật vấn đề mà bạn quan tâm.
Ấn tượng về mặt thị giác với số lượng biến thể định dạng số lượng kiểu dáng
Phần hình ảnh được chau chuốt kỹ càng
Nhược điểm:
Một số lỗi nhỏ trong quá trình sử dụng.
Không xuất video 3D. Cần có phiên bản Ultimate để có hình ảnh nâng cao.
Một số tính năng của iMindMap 10 vẫn cần cải thiện. Đặc biệt là chế độ xem Time Map và Gantt view.
Giao diện người dùng iMindMap 10
Giao diện người dùng chính được chia thành ba khu vực riêng biệt.
Trên cùng là các tùy chọn menu, bao gồm khả năng thay đổi chế độ xem.
Màn hình trung tâm là nơi chúng ta sẽ tạo Sơ đồ tư duy.
Bên phải là cửa sổ cho các tùy chọn chỉnh sửa khác nhau.
Hướng dẫn tải, cài đặt phần mềm iMindMap 10
Tải phần mềm:
Chúng ta có thể lên các trang web tải phiên bản iMindMap 10 về một cách dễ dàng. Có thể vào đường link sau:
https://taimienphi.vn/download-imindmap-15839/10.0-phien-ban https://download.com.vn/imindmap-86297
Còn với học sinh ở trường thì tôi đã cài đặt sẵn trên máy cho học sinh. Nếu em nào có nhu cầu thì tôi