SKKN Sử dụng mô hình trực quan giúp học sinh nhận biết các góc để làm tốt bài tập Chương III Góc và Đường thẳng song song Toán 7

“Sử dụng mô hình trực quan giúp học sinh nhận biết các góc để làm tốt bài tập chương III: Góc và đường thẳng song song - Toán 7 ở Trường TH&THCS Minh Tiến”.
CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
ĐƠN YÊU CẦU CÔNG NHẬN SÁNG KIẾN
Kính gửi: Hội đồng xét, công nhận sáng kiến huyện Đại Từ.
Tôi ghi tên dưới đây: 
STT
Họ và tên
Ngày
tháng năm
sinh
Nơi công tác
 
Chức danh
Trình độ chuyên môn
Tỷ lệ
đóng góp vào việc tạo ra
sáng kiến
1
Đinh Văn Đương
14/9/1988
TH&THCS
Minh Tiến
Tổ phó
ĐH Toán
100%
 
Là tác giả đề nghị xét công nhận sáng kiến: “Sử dụng mô hình trực quan giúp học sinh nhận biết các góc để làm tốt bài tập Chương III: Góc và Đường thẳng song song Toán 7 ở Trường TH&THCS Minh Tiến”.
Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: Đinh Văn Đương.
- Họ và tên: Đinh Văn Đương
- Địa chỉ tác giả sáng kiến: Trường TH&THCS Minh Tiến, Đại Từ, Thái Nguyên.
- Số điện thoại: 0973 242 133 - Email: duong110988tn@gmail.com.
2. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Bộ môn Toán bậc THCS
Toán là một học bắt buộc trong trường THCS ở nước ta hiện nay. Có thể nói, trong quá trình phát triển, hoàn thiện kĩ năng và giáo dục toàn diện HS, thì môn Toán đóng vai trò hết sức quan trọng. Là một trong những môn học có giá trị về tri thức rất cao, có thể nói Toán hiện diện ở mọi ngóc ngách trong cuộc sống. Đối với học sinh, học Toán giúp các em hoàn thiện kỹ năng sử dụng thành thạo các năng lực Toán học về số học, hình học, đại lượng, , giáo dục kỹ năng vận dụng toán học trong thực tiễn. Song Toán và học môn Toán là vấn đề của rất nhiều học sinh, với những câu hỏi: học để làm gì, phương pháp học tập như thế nào để thực sự hiểu quả và hứng thú. Đây cũng là vấn đề của rất nhiều giáo viên nhằm trả lời những câu hỏi trên của học sinh. Trong những năm qua, trường TH&THCS Minh Tiến luôn tích cực trong việc đổi mới phương pháp dạy học, ứng dụng các phương pháp dạy học mới trong dạy học nhằm nâng cao chất lượng dạy và học. Đối với môn Toán, nhà trường luôn khuyến khích và chỉ đạo giáo viên áp dụng các phương pháp mới vào dạy học. Bên cạnh đó, giáo viên bộ môn cũng tích cực tìm kiếm các giải pháp để đổi mới phương pháp dạy học của mình. Song hiệu quả của quá trình này chưa cao. Nguyên nhân là dó các biện pháp thực hiện chưa phù hợp. 
Năm học 2022 - 2023 học sinh khối 7 bắt đầu được sử dụng bộ sách giáo khoa mới theo Chương trình GDPT 2018, việc sử dụng sách mới cũng góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh, tiếp cận các thành tựu giáo dục trong nước và trên thế giới. Bên cạnh đó cũng có những khó khăn nhất định cho giáo viên và học sinh trong quá trình sử dụng sách mới, đơn vị tôi lựa chọn dạy học môn Toán theo bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống, trong quá trình giảng dạy tôi nhận thấy bộ sách có giá trị thực tiễn và nội dung rất phong phú.
Với thực trạng trên thì việc đổi mới PPDH trong môn Toán nói chung và vận dụng vào dạy học Toán 7 để nâng cao chất lượng dạy học là một vấn đề cấp thiết. 
Sau khi được tham gia nghiên cứu, tập huấn CTGDPT 2018, tôi luôn suy nghĩ làm như nào để học sinh tiếp cận môn học, nội dung kiến thức một cách nhẹ nhàng, chủ động và yêu thích môn học ngay từ những tiết học đầu tiên. Trăn trở với suy nghĩ trên, cùng với kinh nghiệm nhiều năm giảng dạy môn Toán ở TH&THCS Minh Tiến đồng thời từ thực tế vừa nêu, tôi mạnh dạn đề xuất thực hiện đề tài “Sử dụng mô hình trực quan giúp học sinh nhận biết các góc để làm tốt bài tập Chương III: Góc và Đường thẳng song song Toán 7 ở Trường TH&THCS Minh Tiến” để làm sáng kiến kinh nghiệm của mình.
Đây là một số giải pháp tôi bắt đầu thí điểm thực hiện trong năm học này góp phần tích cực không chỉ vào nâng cao chất lượng học môn Toán lớp 7 cho học sinh mà còn góp phần giúp các em có nền tảng kiến thức Toán ngày càng tốt hơn.
3. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: 
Sáng kiến được nghiên cứu, triển khai, áp dụng thử từ tháng 8 năm học 2022 - 2023 tại trường TH&THCS Minh Tiến huyện Đại Từ tỉnh Thái Nguyên.
4. Mô tả bản chất của sáng kiến:
4.1. Nội dung của sáng kiến.
4.1.1. Thực trạng học tập môn Toán.
    Trong những năm gần đây Trường TH&THCS Minh Tiến đã có rất nhiều giải pháp để nâng cao chất lượng học sinh. 
Trong năm học 2022 - 2023 tôi được phân công giảng dạy toán lớp 7A với số liệu học sinh như sau:
Tổng số: 36
Nam: 15
Nữ: 19
a) Kết quả đạt được.
Để triển khai sáng kiến, ngay từ đầu năm học 2022 - 2023 tôi đã tiến hành khảo sát thực tế và có những số liệu như sau:
Tổng số
Nội dung
Hoàn thành
Chưa hoàn thành
SL
TL %
SL
TL %
 
34
 
Thực hiện được các dạng toán liên quan đến các góc
11
32,35
23
67,65
Nhận biết được các góc
12
35,29
22
64,71
Phân biệt được các góc và đường thẳng song song
11
32,35
23
67,65
Hứng thú khi tham gia các hoạt động học tập
15
44,11
21
55,89
Yêu thích học Toán
10
29,41
24
70,59
Hoàn thành tốt nội dung môn học
9
26,47
25
73,53
b) Những mặt còn hạn chế.
Qua quá trình khảo sát học sinh, tôi nhận thấy một số hạn chế sau:
          - Một số em không hứng thú học toán.
          - Chưa có kỹ năng Toán học, chưa biết phân biệt các góc.
          - Chưa nhận diện được các loại góc đã học.
          - Thiếu tự tin trong học tập.
          - Các em thiếu kỹ năng học tập, chưa biết hợp tác nhóm, còn nhút nhát trong quá trình tham gia các hoạt động học tập.
4.1.2. Nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên.
Thuận lợi:
- Nhà trường quan tâm đến hoạt động dạy học, thường xuyên tổ chức nâng cao chất lượng dạy học cho các lớp
- Giờ học được tiến hành nhẹ nhàng và đạt hiệu quả.
- Giáo viên có kinh nghiệm, có trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cao, giờ nào việc đó, lên tiết dạy có kế hoạch dạy học và đồ dùng đầy đủ phù hợp với môn học.
- Nhà trường luôn tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên học tập lẫn nhau trao dồi kiến thức qua các buổi sinh hoạt chuyên môn, chuyên đề, thao giảng cụm, thao giảng trường.
- Giáo viên luôn luôn tìm tòi thay đổi làm mới hình thức tổ chức các hoạt động giáo dục.
- Giáo viên luôn luôn nhiệt tình trong giảng dạy. Có đầu tư về chuyên môn và quan tâm đến chất lượng học sinh.
Khó khăn: 
Trong quá trình tìm hiểu sơ bộ thực tế về nhận thức và việc chuẩn bị kế hoạch dạy học và qua dự giờ một số tiết học của đồng nghiệp trong khi tổ chức hoạt động dạy môn Toán cho học sinh. Tôi nhận thấy việc tổ chức các hoạt động dạy, các hoạt
động học tập trong môn Toán còn những hạn chế sau:
* Đối với giáo viên:
-  Giáo viên chưa có kinh nghiệm trong tổ chức các hoạt động vận dụng các phương pháp dạy học tích cực.
    -  Các trò chơi chưa gây hứng thú cho học sinh. 
    -  Chưa có nhiều hoạt động giúp các em nâng cao kỹ năng tính toán.
- Mặc dù thường xuyên được tập huấn, nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ nhưng một số giáo viên vẫn gặp nhiều khó khăn trong việc triển khai các phương pháp dạy học tích cực.
* Đối với học sinh:
- Kỹ năng tự học, khả năng tự tìm tòi học hỏi của học sinh nhìn chung là chưa cao, dẫn đến chất lượng và kết quả học tập môn Toán chưa hiệu quả.
- Ảnh hưởng của mặt trái cơ chế thị trường thực dụng, các kênh thông tin văn hoá nghệ thuật đa dạng, nhiều loại hình cuốn hút khiến học sinh lơ là việc học. 
- Mặc dù quan tâm đến việc học của con em mình, song phần lớn phụ huynh vẫn chưa có biện pháp để giáo dục con em ở nhà hoặc phối hợp với giáo viên và nhà trường để giáo dục con em mình.
          4.1.3. Một số biện pháp khắc phục những thực trạng trên.
Để khắc phục thực trạng nêu trên tôi đã sử dụng mô hình trực quan trong dạy. Trong phần này tôi sẽ trình bày một số biện pháp sử dụng mô hình trực quan trong dạy học chương III Toán 7 tại trường TH&THCS Minh Tiến.
Biện pháp 1: Ứng dụng phương pháp trực quan trong xây dựng kế hoạch dạy học bằng cách vận dụng PowerPoint (PP) làm công cụ trực quan để kích thích hứng thú học tập của học sinh.
Kế hoạch dạy học là dụng cụ dạy học không thể thiếu đối với mỗi người giáo viên, bao gồm giáo viên Toán. Tuy nhiên, một thực tế là việc xây dựng kế hoạch dạy học để lên lớp đang tạo ra rất nhiều áp lực cho giáo viên. Bởi nếu hạn chế về kĩ năng và khả năng áp dụng CNTT trong xây dựng kế hoạch dạy học, sẽ khiến người giáo viên gặp rất nhiều khó khăn trong bối cảnh CNTT đang tác động rất lớn vào mọi mặt của quá trình dạy học.
Một công cụ phổ biến, hiệu quả để giúp giáo viên xây dựng kế hoạch bài giảng và xây dựng kế hoạch dạy học lên lớp đó là phần mền PowerPoint. Phần mền PowerPoint cung cấp đầy đủ các công cụ để thầy cô tạo ra những bài thuyết trình thông qua rất nhiều hiệu ứng slide để trình chiếu, phát huy hiệu quả tối đa của phương pháp trực quan. Các hiệu ứng chuyển động trong PowerPoint được kết hợp với nhiều nội dung khác nhau để tạo nội dung phong phú cũng như ấn tượng, giúp học sinh dễ tiếp thu bài hơn. Ngoài việc đơn giản hóa và giải phóng vai trò của bảng, PowerPoint còn cung cấp cho người học các kênh thông tin cơ bản như: kênh chữ, kênh tiếng, kênh hình, kênh phim mà không phải ứng dụng hay phần mền nào cũng có thể đáp ứng.
Từ đó, khi thiết kế và tổ chức dạy học bằng PowerPoint, bài giảng môn Toán của giáo viên sẽ tăng sự hứng thú của học sinh trong tiết học. Quá trình sử dụng PowerPoint vào dạy học Toán, giáo viên cần lưu ý: PowerPoint chỉ là công cụ dạy học trực quan, nó không thay thế được vai trò và vị trí của người giáo viên; đồng thời cần kết hợp linh động việc dạy học truyền thống với việc sử dụng PowerPoint, tránh sa vào tình trạng thầy chiếu trò chép. Trong dạy học Toán, giáo viên cũng cần lưu ý cần có các công cụ hỗ trợ khác để phát huy tác dụng tối đa của PowerPoint. 
Ví dụ: Khi sử dụng chức năng phát âm thanh trong PowerPoint, giáo viên cần kết nối với loa để đảm bảo âm thanh rõ ràng, học sinh cả lớp đều nghe được.
Trong bối cảnh đại dịch Covid-19 lại tiếp tục ảnh hưởng đến mọi mặt của cuộc sống, trong đó có Giáo dục. Việc sử dụng CNTT, đặc biệt là sử dụng PowerPoint thay thế cho các công cụ trực quan truyền thống trong dạy học giúp giáo viên có thể linh động hoạt động giảng dạy của mình, bằng việc giảng trực tuyến hoặc cung cấp bài giảng của mình cho học sinh tham khảo, nghiên cứu mà không cần trực tiếp lên lớp dạy học kiểu truyền thống. Tuy nhiên, việc giảng dạy trực tuyến cũng cần nghiên cứu tới điều kiện cơ sở vật chất, năng lực đáp ứng yêu cầu học tập của học sinh. 
Ngoài phần mền PowerPoint để xây dựng kế hoạch dạy học ra, giáo viên có thể sử dụng các phần mềm khác như: Adobe Presenter, Lecture Maker để xây dựng bài giảng điện tử theo chuẩn E-Learning.
Biện pháp 2: Giáo viên nắm chắc ý nghĩa của phương pháp sử dụng mô hình trực quan trong giảng dạy.
Trực quan hoá thông tin dạy học là một quá trình thông qua đó người học tri
giác các tài liệu học tập dưới dạng các biểu trưng hình ảnh, âm thanh, mô hình, vật 
thật,...với sự hỗ trợ của dụng cụ trực quan.
Dụng cụ trực quan được sử dụng trong môi trường học tập như trong dạy học, giáo dục qua mạng dựa trên cơ sở máy tính,...dụng cụ trực quan có thể được sử dụng hiệu quả để giảng dạy các sự kiện, các chỉ dẫn, các quá trình và các khái niệm trừu tượng mà chúng thường khó nhớ, khó hiểu. Các mục tiêu dạy học có thể thực hiện tốt nếu biết phát huy thông qua công cụ trực quan.
          Có thể nói dụng cụ trực quan có nhiều thuận lợi hơn hẳn so với dạy học bằng ngôn ngữ: Chứa nhiều thông tin và tổ chức thuận lợi các thông tin trong cùng một vị trí, làm đơn giản các khái niệm, làm sáng tỏ các chi tiết của một khái niệm dựa trên ngôn ngữ trừu tượng. Đặc biệt là tranh ảnh trực quan làm tăng khả năng tiếp nhận và ghi  nhớ trong học tập đây là một trong những mục tiêu hàng đầu của giáo dục.
          Từ những ưu điểm trên, tôi nhận thấy nếu áp dụng vào dạy học nhờ dụng cụ trực quan là đèn chiếu, tranh ảnh, biểu tượng,... vào dạy Toán có hiệu quả rất cao.
Trước khi sử dụng dụng cụ trực quan cho một bài học thì trước hết giáo viên cần xác định bài nào cần dụng cụ trực quan và những dụng cụ trực quan đó là gì, phục vụ cho những đơn vị kiến thức nào trong bài học.
Tiếp đến là công tác chuẩn bị với dụng cụ trực quan. 
Ví dụ 1: Ở bài 8 : Góc ở vị trí đặc biệt. Tia phân giác của một góc.   
Để tạo hứng thú cho học sinh, thu hút học sinh sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ học tập của mình. 
        Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ với hình ảnh trực quan.
- GV yêu cầu HS đọc tình huống mở đầu:
Khi đặt các dây lạt để cắt bánh chưng, các dây lạt tạo ra trên mặt bánh chưng những cặp góc đặc biệt. 
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: 
- HS quan sát và chú ý lắng nghe, thảo luận nhóm đôi hoàn thành yêu cầu.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận: 
- GV gọi một số HS trả lời, HS khác nhận xét, bổ sung.
Bước 4: Kết luận, nhận định: 
- GV đánh giá kết quả của HS, trên cơ sở đó dẫn dắt HS vào bài học mới: “Những cặp góc đó có mối quan hệ với nhau như thế nào, chúng ta cùng tìm hiểu trong bài học này”.
Ví dụ 2: Ở bài 8: Góc ở vị trí đặc biệt. Tia phân giác của một góc.
Tôi sử dụng các bài tập trực quan sau để các em hình thành kiến thức.
Hoạt động 5: Cắt rời một góc  từ một tờ giấy rồi gấp sao cho hai cạnh của góc trùng nhau (H.3.9).
Mở mảnh giấy ra, nếp gấp cho ta hình ảnh tia  chia góc ban đầu thành hai góc.
a) Em hãy nhận xét về vị trí của tia  so với hai cạnh của góc .
b) Em hãy so sánh hai góc  và .
Hướng dẫn giải:
Tia  nằm giữa hai cạnh của góc .