Thuyết minh Giải pháp Sử dụng Infographic để nâng cao hiệu quả dạy - Học lịch sử cho học sinh Lớp 10 ở trường Trung học phổ thông Chuyên Bắc Gia

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
THUYẾT MINH MÔ TẢ GIẢI PHÁP
VÀ KẾT QUẢ THỰC HIỆN SÁNG KIẾN
1. Tên sáng kiến: “Sử dụng Infographic để nâng cao hiệu quả dạy - học lịch sử cho học sinh lớp 10 ở trường trung học phổ thông Chuyên Bắc Giang”
2. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: tháng 9/2019
3. Các thông tin cần bảo mật (nếu có): không có
4. Mô tả các giải pháp cũ thường làm 
Lịch sử là một môn học trong chương trình giáo dục phổ thông. Cũng giống như nhiều môn học khác trong hệ thống giáo dục nước ta, việc dạy học Lịch sử đã có nhiều chuyển biến tích cực nhưng vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của cải cách giáo dục. Khi lý giải nhiều học sinh không thích học môn Lịch sử ở trường phổ thông hiện nay và có điểm số môn này chưa cao như kì vọng, trái lại học sinh thường rất quan tâm đến các vấn đề lịch sử và thích nghe “kể chuyện lịch sử”, xem phim lịch sử, tác giả Nguyễn Quốc Vương cho rằng “thực chất, đó là biểu hiện của việc học sinh tìm kiếm “sự tự do trong nhận thức”. Ở đó, tính đa dạng của nhận thức lịch sử được thừa nhận và học sinh được trải nghiệm “khoái cảm trí tuệ” khi tiếp nhận các “hình ảnh lịch sử” đa chiều và tự xây dựng “hình ảnh lịch sử” cho bản thân” [10, tr. 138].
Giải mã bài toán đó, infographic với đặc trưng trực quan, sinh động, độc đáo hoàn toàn có thể tạo ra hứng thú học tập mới, đồng thời giúp đỡ học sinh được tự do thể hiện những nhận thức lịch sử qua lăng kính của mình. Mỗi infographic với tư cách là một sản phẩm cá nhân độc đáo, thể hiện sự sáng tạo, tư duy thẩm mĩ và khả năng sử dụng công nghệ thông tin của tác giả sẽ góp phần nâng cao hiệu quả học tập bộ môn.
Tuy nhiên, mặc dù có nhiều ưu thế, nhưng hiện nay, việc sử dụng infographic trong dạy học hiện nay hiện chưa được tiến hành rộng rãi. Theo nghiên cứu của chúng tôi, infographic đã trở thành nội dung nghiên cứu và ứng dụng với qui mô hẹp trong dạy học Địa lý ở một số trường THPTnhư: Nghiên cứu của các tác giả Huỳnh Phẩm Dũng Phát, Trần Thị Hoa Lan, Nguyễn Thị Thanh Thùy với đề tài “Sử dụng Piktochart thiết kế infographic phục vụ giảng dạy Địa lí” (2016), đăng trên tạp chí Khoa học trường ĐHSP TP Hồ Chí Minh đã cho thấy hiệu quả thực tiễn khi ứng dụng infogrphic vào dạy học môn Địa lí lớp 11. Hoặc sinh viên Trần Thúy Duyên có nghiên cứu đề tài “Thiết kế và sử dụng infographic animation trong dạy học Địa lý 11” (2017), được in trong Kỷ yếu hội nghị sinh viên nghiên cứu khoa học trường ĐHSP TP Hồ Chí Minh. Điểm chung trong các nghiên cứu này chính là đã bước đầu khẳng định kết quả kiểm nghiệm thực tế về hiệu quả sử dụng infographic trong quá trình dạy học ở trường phổ thông.
Mặc dù đã được ứng dụng tương đối hiệu quả trong bộ môn Địa lý nhưng ở nội dung môn Lịch sử, infographic mới chỉ được xuất hiện trên mạng và được giáo viên sử dụng một cách tự phát trong các tiết học trên lớp để thay đổi không khí giờ học. Trong bối cảnh thi tốt nghiệp THPT như hiện nay, đề thi được tổ chức dưới dạng trắc nghiệm khách quan, học sinh cần ghi nhớ nhiều nội dung kiến thức để đáp ứng yêu cầu của bài thi. Do đó, áp ứng yêu cầu của phần đông học sinh về việc học tập, ôn luyện và hệ thống sơ đồ hóa kiến thức trọng tâm, Công ty Ccgroup đã mời các tác giả có tên tuổi trong nhiều bộ môn, hoàn thiện trọn bộ infographic chinh phục kì thi THPT Quốc gia (2018), trong đó có tác giả Nguyễn Mạnh Hưởng đã công phu biên soạn nhiều infographic dễ hiểu của môn Lịch sử. Trên cơ sở đáp ứng nhu cầu học tập của học sinh, tác giả Nguyễn Mạnh Hưởng tiếp tục chủ biên 2 cuốn sách được viết dưới dạng infographic và xuất bản năm 2019 là Bí quyết tăng nhanh điểm kiểm tra lịch sử 8 và Bí quyết tăng nhanh điểm kiểm tra lịch sử 9. Những bộ sách này đã trở thành nguồn tài liệu quan trọng hỗ trợ học sinh trong quá trình tự học và ôn luyện kiến thức. 
Tại nhiều trường THCS, THPT, việc học sinh hứng thú với infographic và đặt mua các tài liệu infographic để tự ôn tập, chuẩn bị cho những kì thi Lịch sử, đặc biệt là kì thi tốt nghiệp THPT hàng năm được tiến hành khá rộng rãi. Tại một số trường THPT Chuyên khác: Chuyên Lào Cai, Chuyên Bắc Ninh, Chuyên Chu Văn An, một số giáo viên trẻ cũng đã tiệm cận đến việc sử dụng infographic trong dạy học lịch sử, tuy nhiên mức độ còn hạn chế, bởi lẽ hầu hết các giáo viên chỉ sử dụng những infographic có sẵn trên mạng hoặc trong các sách có sẵn, chưa tiến hành thiết kế infographic để sử dụng vì mất nhiều thời gian và công sức.
Như vậy, có thể thấy trên thực tế, mặc dù đã có nhiều infographic lịch sử được thiết kế và đăng tải trên nhiều phương tiện thông tin đại chúng nhưng lại chưa được ứng dụng trong quá trình dạy học lịch sử ở trường phổ thông hiện nay với tư cách như một biện pháp mới, góp phần làm đổi mới phương pháp dạy học. Sử dụng infographic trong dạy học sẽ là một phương pháp mới đầy tiềm năng khi không chỉ đem đến tính mới lạ mà còn góp phần to lớn trong việc nâng cao hiệu quả bộ môn và gắn việc học tập với thực tiễn, đảm bảo rèn luyện, phát triển các năng lực thực hành cho học sinh. Điều này hoàn toàn phù hợp với mục đích của nền giáo dục Việt Nam hiện nay là hình thành nhân cách toàn diện cho thế hệ trẻ, những người lao động tương lai của xã hội, có sức khỏe, có trí tuệ, có tâm hồn trong sáng, biết yêu thương cộng đồng, nhân loại, có ý thức công dân và có khả năng lao động sáng tạo, nhằm đáp ứng những yêu cầu của thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế.
Có thể thấy, infographic lịch sử không còn là khái niệm xa lạ, trái lại, nó còn có thể trở thành một công cụ hỗ trợ dạy học trong thời đại mới, không chỉ nâng cao hứng thú, chất lượng học tập bộ môn mà còn mở ra khả năng phát triển các năng lực của người học. Tuy nhiên, trước khi áp dụng giải pháp, chúng tôi thấy việc ứng dụng infographic trong dạy học lịch sử hiện nay vẫn còn là một vấn đề mới, chưa được triển khai áp dụng rộng rãi để phát huy hết hiệu quả của nó.
5. Sự cần thiết phải áp dụng giải pháp sáng kiến
Nghị quyết 29-NQ/TW năm 2013 đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong thời kì mới. Tiếp đó là sự ra đời của Nghị quyết số 88/2014/QH13; Nghị quyết số 51/2017/QH14 của Quốc hội về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông giai đoạn 2015-2020; Quyết định số 404/QĐ-TTg ngày 27/3/2015 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông, giáo dục đã chuyển từ việc người thầy là trung tâm sang người học là trung tâm, chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, từ chỗ quan tâm tới việc học sinh học được gì đến chỗ quan tâm tới việc học sinh học được cái gì qua việc học. Để thực hiện thắng lợi các Nghị quyết này hiện nay các trường phổ thông đang có sự đổi mới trên nhiều phương diện nhằm phát triển năng lực và phẩm chất người học như: đổi mới về nội dung, chương trình học tập, phương pháp dạy của GV và học tập của HS 
Môn Lịch sử trong trường THPT là một trong những môn học cơ bản, có vai trò và chức năng quan trọng trong hệ thống chương trình giáo dục phổ thông. Đây là môn học có ưu thế trong việc thực hiện mục tiêu đào tạo đặc biệt là giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống.
Trong thời đại công nghệ 4.0, infographic không chỉ là hình thức, phương pháp, mà còn là biện pháp quan trọng để truyền tải cơ sở dữ liệu, kiến thức phức tạp thông qua cụm từ khóa ngắn gọn kết hợp với hình ảnh trực quan, sinh động, giúp người đọc lĩnh hội thông tin hiệu quả. Tại Việt Nam, infographic đã được sử dụng trong nhiều lĩnh vực và đem lại hiệu quả như ngành báo chí, truyền thông, bản đồ, địa lí [1],... 
Trong lĩnh vực giáo dục, việc thiết kế và sử dụng infographic trong dạy học lịch sử còn khá mới mẻ đối với giáo viên các trường phổ thông. Nhận thấy những ưu điểm của Infographic trong dạy học môn Lịch sử, tôi đã tìm hiểu và khai thác có hiệu quả nguồn tư liệu trong các cuốn sách infographic của PGS.TS Nguyễn Mạnh Hưởng (giảng viên Khoa Lịch sử, Trường ĐHSP Hà Nội), như Bí quyết tăng nhanh điểm kiểm tra lịch sử lớp 8, Bí quyết tăng nhanh điểm kiểm tra lịch sử 9; Đột phá 8+ [2], [3], [4], [5],... Các cuốn infographic hỗ trợ dạy học lịch sử này đã giúp học sinh trường THPT Chuyên Bắc Giang và nhiều học sinh ở những nơi khác có động lực học tập lịch sử hơn, hứng thú hơn; ngày càng nhiều em yêu thích bộ môn và đạt điểm cao trong các bài kiểm tra và thi tốt nghiệp THPT. Qua việc thử nghiệm dạy ở cả các lớp cơ bản, lớp chuyên Sử-Địa, đội tuyển học sinh giỏi Quốc gia môn Lịch sử từ năm 2019 đã bước đầu có những kết quả nhất định. 
Với mong muốn chia sẻ kinh nghiệm của mình cho đồng nghiệp, chúng tôi mạnh dạn viết sáng kiến “Sử dụng Infographic trong dạy- học lịch sử ở lớp 10 trường THPT Chuyên Bắc Giang” làm đề tài của mình. 
6. Mục đích của giải pháp sáng kiến
Các giải pháp của sáng kiến là tài liệu tham khảo rất phù hợp cho giáo viên Lịch sử khi giảng dạy và ôn thi học sinh giỏi môn Lịch sử, là tài liệu tham khảo bổ ích cho học sinh lớp cơ bản, lớp chuyên Sử - Địa, HSGQG. Cụ thể: 
Giải pháp 1: Trên cơ sở tìm hiểu về những cơ sở lí luận và thực tiễn của việc sử dụng infographic trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông nhằm phát triển năng lực lịch sử của học sinh, giáo viên khẳng định vai trò và ý nghĩa quan trọng của biện pháp này. Sử dụng infographic với tư cách là một công cụ hỗ trợ có tính trực quan trên nền tảng ứng dụng công nghệ thông tin được xem là một phương pháp dạy học mới không chỉ nhằm nâng cao chất lượng dạy học lịch sử mà còn tăng tính hứng thú học tập của học sinh, tăng khả năng vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn để thực hành sáng tạo, từ đó hình thành các năng lực cho người học cũng như khuyến khích sự sáng tạo của giáo viên trong quá trình dạy học.
Giải pháp 2: Hướng dẫn quy trình thiết kế infographic hiệu quả trong dạy học lịch sử. Mỗi môn học sẽ có cách dùng infographic khác nhau. Đối với môn Lịch sử là một môn Khoa học xã hội có nhiều kiến thức liên quan đến các mốc Lịch sử. Mỗi mốc Lịch sử sẽ có một thời gian và sự kiện tương ứng. Để học tốt môn học này bạn cần nắm chắc các mốc thời gian cùng với các sự kiện diễn ra. Thuật ngữ “infographic” tức là “đồ họa thông tin”, được hiểu là phương thức sử dụng hình ảnh đồ họa để mô tả thông tin, kiến thức, dữ liệu,... Mục tiêu của infographic là giúp khối dữ liệu khổng lồ trở nên rõ ràng, sống động và hấp dẫn hơn bằng cách chọn lọc và diễn giải chúng thành các biểu đồ, hình ảnh theo chủ đề riêng biệt [1]. Như vậy, infographic có thể hiểu đơn giản là thiết kế đồ họa thông tin, cụ thể chính là dạng thức thể hiện các thông tin, dữ liệu hoặc kiến thức phức tạp bằng những hình ảnh trực quan, sinh động.
Để thiết kế được infographic lịch sử có chất lượng tốt về nội dung và hình thức, giáo viên phải thực hiện theo một quy trình thiết kế rõ ràng, đầy đủ các bước cơ bản. Mục đích của giải giáp này nhằm giúp cho giáo viên định hình rõ hơn về mặt lý thuyết các phương pháp, cách áp dụng và hiệu quả áp dụng khi sử dụng phương pháp này mà không cảm thấy khó khăn, phức tạp hay hoang mang. Đây cũng là tài liệu tham khảo cho học sinh, giáo viên trước khi thiết kế qua đó HS tự tìm hiểu, nghiên cứu và định hình bước đầu chức năng của các infographic đối với người dạy cũng như đối với người học. Quá trình này góp phần phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của cả giáo viên và học sinh.
Giải pháp 3: Đề xuất các biện pháp sử dụng infographic để nâng cao hiệu quả dạy - học lịch sử trong trường phổ thông. Mục đích của giải pháp này là tác giả muốn đưa ra các biện pháp cụ thể sử dụng infographic khi dạy lịch sử lớp 10 ở trường phổ thông để giáo viên định hướng và sử dụng một cách bài bản, quy củ , khuyến khích được tinh thần tự học, tự sáng tạo của học sinh, học sinh có hứng thú trong học tập, tự giác và hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.
7. Nội dung sáng kiến
7.1. Thuyết minh giải pháp mới hoặc cải tiến 
7.1.1. Nội dung các giải pháp 
* Giải pháp 1: 
- Tên giải pháp: Tìm hiểu về cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của việc sử dụng infogaphic trong dạy học Lịch sử ở trường THPT theo hướng phát triển năng lực học tập của học sinh. 
- Nội dung: Với hệ thống lý thuyết chung về infographic, về ưu điểm việc sử dụng infogarphic và thực trạng việc sử dụng infographic trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông giúp cho GV có cái nhìn rất hệ thống, khái quát chung nhất về khái niệm, những lợi thế, tác dụng của việc sử dụng infographic. Còn đối với HS, đặc biệt là HS cơ bản, HS lớp chuyên và HS trong đội tuyển HSG Quốc gia, các em có thể tự ghi nhớ, tự khai thác, tự mở rộng nâng cao các nội dung kiến thức có trong SGK, từ đó giúp các em định hình và giải quyết vấn đề một cách dễ dàng, không còn nhớ máy móc, một chiều mà sẽ biết nhìn nhận, đánh giá vấn đề từ nhiều góc độ, biết phân tích, nhận xét và tổng hợp kiến thức. Đây chính là mục tiêu hướng tới của phát triển năng lực cho học sinh.
- Kết quả giải pháp 1: Hệ thống toàn bộ lý thuyết về việc sử dụng infographic trong dạy học Lịch sử ở trường THPT theo hướng phát triển năng lực học tập của học sinh. 
(Chi tiết tại phụ lục số 1)
* Giải pháp 2: 
- Tên giải pháp: Quy trình thiết kế Infographic trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông.
- Nội dung: Trong giải pháp này, tác giả đưa ra 4 bước cơ bản để thiết kế được infographic lịch sử có chất lượng tốt về nội dung và hình thức: (1) Xác định mục tiêu thiết kế infographic; (2) thu thập thông tin, hình ảnh, số liệu chuẩn bị cho thiết kế infographic; (3) xác định/ lựa chọn bố cục, xây dựng ý tưởng thành lập một infographic; (4) sử dụng công cụ, phần mềm thiết kế infographic lịch sử theo ý tưởng sư phạm. Theo Chương trình giáo dục môn Lịch sử (2018) [7], kiến thức khoa học lịch sử được sắp xếp thành các chủ đề/chuyên đề nên tùy vào mục tiêu, nội dung mỗi chủ đề/chuyên đề, đối tượng/khả năng nhận thức của học sinh, cũng như điều kiện cơ sở vật chất cho phép mà giáo viên vận dụng linh hoạt để thiết kế các infographic cho phù hợp, là cơ sở để lựa chọn các biệm pháp sử dụng đem lại hiệu quả cao trong quá trình dạy học bộ môn.
- Kết quả giải pháp 2: Toàn bộ quy trình, các bước cơ bản để thiết kế infographic trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông
(Chi tiết tại phụ lục số 2)
	*Giải pháp 3: Biện pháp sử dụng infographic để nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở trường phổ thông. Tác giả đưa ra 4 biện pháp cụ thể: (1) sử dụng infographic để tạo động cơ và hứng thú học tập cho học sinh; (2) sử dụng infographic để tổ chức cho học sinh chiếm lĩnh kiến thức mới.; (3) sử dụng infographic để củng cố kiến thức đã học cho học sinh; (4) sử dụng infographic để kiểm tra hoạt động nhận thức của học sinh. Mỗi nhóm biện pháp đều có ý nghĩa, vai trò cụ thể cùng các ví dụ minh họa đi kèm.
- Kết quả giải pháp 3: Với 4 nhóm biện pháp áp dụng, tác giả lấy ví dụ minh họa cụ thể cho từng nhóm giải pháp. GV chủ yếu sử dụng infographic để khơi gợi hứng thú, định hướng nhận thức, giảm bớt căng thẳng, nặng nề kiến thức cho học sinh, giúp học sinh học lịch sử một cách tích cực, chủ động tham gia các hoạt động có thể sử dụng infographic trên lớp cũng như